چه کسی از اعدام میرزا رضا عکس گرفت؟

آنچه امروز از اعدام میرزا رضا کرمانی باقی مانده و می‌توانیم به آن استناد کنیم تا بدانیم 119 سال پیش در چنین روزی، چگونه ضارب ناصرالدین‌شاه را اعدام کردند، عکس‌هایی است که یکی از عکاسان معروف آن دوره ثبت کرده است. این عکس‌ها شاید آن روزها فقط تصاویری ثبت‌شده از یک مراسم اعدام بودند، اما امروز به اسناد بسیار ارزشمندی تبدیل شده‌اند.

همزمان با شکوفایی هنر عکاسی در ایران و علاقه‌ای که شاه‌های قاجار، بخصوص ناصرالدین‌شاه به این هنر نشان دادند، عکاسان خارجی این فرصت را پیدا کردند که با حضور در ایران به ثبت زندگی مردم بپردازند و مجموعه‌هایی را گردآوری کنند. این مجموعه‌ها که بیشتر شامل نوع زندگی مردم، پرتره‌ی آن‌ها و همچنین بناهای تاریخی و زیبای شهرهای ایران بود، به کشورهای مختلف راه پیدا کرد و مورد توجه خارجی‌هایی که ایران را ندیده بودند، قرار گرفت.

عکس‌هایی که عکاسان خارجی با نگاه ویژه‌ی خود از مراسم مذهبی و ملی ایران در عصر قاجار گرفتند، امروز بسیار مورد توجه است. عکس‌های عزاداری‌ها و آیین‌هایی که مردم اجرا می‌کردند، مورد استقبال مخاطبان قرار می‌گیرند. بسیاری از عکس‌های آن دوره به دلایل مختلف از دسترس خارج و در مجموعه‌های شخصی افراد پراکنده شدند.«آنتوان سوریوگین» یکی از برجسته‌ترین عکاسانی است که توانست از توجه ناصرالدین‌شاه به هنر عکاسی به خوبی استفاده کند و عکس‌های خوبی باقی بگذارد. عکس‌هایی که او از مردم، نوع پوشش آن‌ها، سبک زندگی و اتفاقات دیگر آن دوره گرفته است، اطلاعات بسیار باارزشی را برای تحقیق، پژوهش و آگاهی از برهه‌ای از تاریخ ایران در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. سوریوگین توانست به بسیاری از نقاط ایران سفر کند و از مردم و معماری شهرها عکس بگیرد. عکس‌هایی که بعدها در بسیاری از سفرنامه‌ها و کتاب‌های عکاسی و تاریخی مورد استفاده قرار گرفت و به آن‌ها استناد شد.

آنتوان سوریوگین معروف به «آنتوان خان» در سال 1256 قمری (1219 شمسی - 1840 میلادی) متولد شد. سوریوگین در جوانی همراه برادرانش امانوئل و کولیا نزد عکاس معروف روسی‌، دیمیتری ایوانویچ ژرماکوف در تفلیس عکاسی آموخت و در 1870 میلادی همراه برادرانش به ایران بازگشت و در تبریز ساکن شد و عکاسخانه‌ی خود را در آن شهر برپا کرد. این عکاسخانه شهرتی برایش درپی داشت و به واسطه‌ی آن توانست به دربخانه‌ی مظفرالدین‌میرزا راه یابد و جزو عکاسانی شود که از ولیعهد لقب «خان» را دریافت کردند.

آذرماه سال 1392 نمایشگاهی از عکس‌های آنتوان در موزه عکسخانه شهر برپا شد. مهرداد اسکویی - برگزارکننده‌ی این نمایشگاه - درباره‌ی این عکاس گرجستانی گفته بود: «آنتوان سوریوگین یکی از معروف‌ترین عکاسان در تاریخ عکاسی ایران محسوب می‌شود. او در سال 1219 شمسی از پدر و مادری گرجی در سفارت روسیه در تهران متولد شد. آنتوان پس از گذراندن دوره‌های عکاسی نزد یکی از عکاسان معروف گرجی، به تبریز رفت و اولین آتلیه‌ی عکاسی خود را در این شهر برپا کرد.نوع کار آنتوان سوریوگین به‌گونه‌ای بود که مورد توجه مظفرالدین‌شاه که در آن زمان به‌عنوان ولیعهد در تبریز سکونت داشت قرار گرفت و از او لقب «خان» را دریافت کرد. از معروف‌ترین کارهای تصویری آنتوان خان، عکس‌های او از مراسم اعدام میرزا رضا کرمانی است.

سوریوگین از عکاسان پرکار در زمینه‌های مختلف بود و عکس‌های بسیاری از زندگی روزمره مردم ایران و مشاغل و حرفه‌های آن‌ها گرفت. همچنین با سفر به شهرهای مختلف از مناظر و بناهای زیبا و تاریخی عکاسی کرد. برخی از پرتره‌های سوریوگین برنده جایزه‌های بزرگ عکاسی در جهان شدند. خیلی از عکس‌هایش را مسافران خارجی می‌خریدند و به کشور خود می‌بردند. همین کار باعث شد که بعدها از عکس‌های او کارت پستال‌های زیبایی با موضوع ایران در کشورهای مختلف به چاپ برسد.

پس از کشته شدن ناصرالدین شاه، سوریوگین همراه مظفرالدین شاه به تهران برگشت و در خیابان علاءالدوله (فردوسی فعلی) جنب در شرقی میدان مشق، عکاسخانه‌ی خود را برپا کرد و در مدت کوتاهی میان مردم تهران به شهرت رسید.

سوریوگین را یکی از موفق‌ترین عکاسان دوره‌ی خود می‌دانند. در زمان ناصرالدین‌شاه، علاوه بر آموزش و فعالیت عکاسان ایرانی، عکاسان خارجی نیز در ایران فعالیت آزادانه‌ای داشتند. با این حال نوع نگاه آنتوان‌ خان به مردم، اتفاقات روزمره و سبک زندگی آن‌ها، باعث شد عکس‌های او ماندگار شوند. او موفق شد در طول سال‌های فعالیت هنری خود چند هزار عکس با موضوعات و سوژه‌های مختلف از ایران به ثبت برساند.

آنتوان سوریوگین سال 1312 براثر عفونت کلیه درگذشت و در گورستان ارامنه تهران به خاک سپرده شد.