تصمیمات و اظهارات غلط مسئولان تنش در جامعه را زیاد می‌کند
«نسیم» بررسی می‌کند: علل و عوامل مؤثر در بروز خشونت و راهکارهای پیشگیری از بروز پرخاشگری در جامعه در گفتگوی تفصیلی با حجت الاسلام سرلک
گروه اجتماعی خبرگزاری «نسیم»: شنبه هفته جاری معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، بیان کرده بود که در سه ماه نخست سال ۹۴ ده جرم اول کشور از حیث فراوانی وقوع به میزان ۱۵ درصد نسبت به مشابه سال گذشته افزایش داشته است. اگر به این نکته توجه کنیم که در صدر این ده جرم «ضرب و جرح اشخاص» قرار گرفته است و اینکه این روز‌ها اخباری در این خصوص، این نگرانی را بوجود آورده است که آیا به واقع خشونت در جامعه ما افزایش یافته است؟
حجت الاسلام والمسلمین علی سرلک کار‌شناس امور تربیتی و مشاور خانواده در این زمینه به «نسیم» می‌گوید: خشونت تعریفی دارد، اینکه جرم‌ها به این شکل بالا رفته یا اینکه گفته می‌شود خشونت بالا رفته نمی‌شود به طور قاطع اظهار نظر کرد اما به طور کلی از آنجایی که بالاخره جامعه ما متاثر از الگوهای غربی و اصالت فردیت و لذت‌ها و خواسته‌های درونی است معمولا انسان‌ها در برابر دیگران مسئولیت پذیر‌تر نیستند و به مقدار برخورداریشان از دیگران ممکن است با آن‌ها همراهی کنند. فکر می‌کنم یک مقداری زیادی این گرایش فکری و فرهنگی جامعه به نگاهه‌های اومانیستی و نگاه‌های انسان محوری آدمهای دیگر را و خلاصه نگاه‌های آن‌ها را برای ما غریبه می‌کند و در این فضا طبیعتا احساس آزردگی و احساس اذیت و رنجش فراوان بوجود بیاید طبیعتا بخشی از آن تبدیل به واکنش، ضرب و جرح و خشونت می‌شود .
خشم بی‌مورد ایمان را خاکستر می‌کند
سرلک می افزاید: خشم از شئون و یکی از قوای بشری است، منتهی اگر در کنترل خشم عقل باشد تبدیل به ویژگی دفاع می‌شود. اینکه انسان ذاتا در برابر دشمن دفاع می‌کند این جز غریزه غضب اوست منتهی غریزه‌ای است که کنترل دارد مدیریت دارد. خداوند در قرآن مجید می‌فرماید اینانی که با دشمنان خود روبرو می‌شوند در مواجه با دشمنان خود از چهارچوب عدالت خارج نمی‌شوند «... وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى...» (1) اما اگر غضب در مدیریت عقل نباشد و آن واکنش بیرونی ما را عقل تایید نکند و عاقلانه نباشد طبیعتا یکی از مهلکه‌ها و مردابهایی است که بسیاری از ظرفیتهای رشد ما را در خودش می‌‌بلعد.
به گفته وی در روایات ما هست که غضب به معنای غضب مذموم و نابجا، همان گونه که آتش هیزم را خاکستر می‌کند خشم و غضب و پرخاشگری نابجا ایمان را از بین می‌برد و خاکستر می‌کند. به هر حال در محارم دینی ما نقش تخریب غضب هم به لحاظ سامانه ایمانی و هم به لحاظ آن آرامش درونی و هم به لحاظ ویرانگری بیرونی و اجتماعی یک نقش خیلی مهم و بزرگی دارد لذا انسان‌ها را با مقدار مهربانی‌ها و با مقدار آرامششان می‌توان درجه ایمانی داد و پرخاشگریهای نابهجا و عصبانیت‌ها نقطه مقابل رشد معنوی و رشد الهی ماست .
تصمیمات غلط مسئولین تنش در جامعه را زیاد می‌کند
این کار‌شناس علوم دینی پیرامون راهکارهای پیشگیرانه کنترل خشم از دیدگاه اسلام بیان می‌دارد: یک بخشی از این راهکار‌ها وظایف اجتماعی است، ساز و کارهای اقتصادی ساز و کارهای قانونی، یعنی وظیفه حاکمیت است تا زمینه‌هایی را بوجود بیاورد که به واقع تلنگرهایی که پرخاشگری را در سیستم و در جریان عمومی اداره جامعه ایجاد می‌کند، وجود نداشته باشد. مثلا در دستگاه قضایی اطاله‌های دادرسی طولانی شدن‌های رسیدگی به پرونده‌های قضایی خودش معرکه فساد است، معرکه پرخاشگری‌ها و خشم‌ها و.. است. پس بخشی از روشهای پیشگیرانه خلاصه به جریان مدیریتی جامعه و حاکمیتی جامعه برمی‌گردد. مثلا اظهار نظرهای نابه جا و بعضی از تصمیم‌های غلطی که برخی از دولت مردان می‌گیرند و تولید تنش و تولید خشم و عصبانیت در جامعه می‌کند. پس یک بخشی از آن به لحاظ پیشگیری باید رفتار حاکمیتی و خلاصه تمشیت امور به لحاظ حاکمیتی، اجتماعی و عمومی باید اصلاح شود.
شمعی روشن کنیم
سرلک در ادامه گفتگوی خود با «نسیم» اظهار می‌دارد: یک بخشی دیگر هم در حوزه رفتار فردی ماست. یعنی به لحاظ فردی من بالاخره به عنوان یک انسان علی رغم محرکهای منفی و بیرونی وظایفی دارم. یکی از مواردی که از خشم جلوگیری می‌کند در درجه اول تقویت ایمان است. در درجه اول اصلاح نگاه هست. اینکه واقعا اگر چه ما در پیرامون خود خار‌ها و زخم‌ها و خلاصه چنگ‌زدن‌ها داریم اما گل‌ها و مهربانی‌ها و خوبی‌ها را هم داریم. یعنی در درجه اول انسانی که به خوبی‌ها توجه می‌کند مستعد و کاندیدای پرخاشگری نیست. انسانی که به مهربانی‌ها به لطافت‌ها و به نعمت‌ها توجه می‌کند این انسان، انسان با ظرفیتی است.
وی یادآور می‌شود: نکته دیگر این است که ما برای پیشگیری از خشم باید بدانیم به تعبیر آن جمله از شخص «به جای نفرین بر تاریکی شمعی را روشن کنیم» یعنی گاهی از اوقات در مواجه با اتفاقات ناخوشایند که قرار می‌گیریم به جای آنکه بنزین بر آتش بریزیم یک کاری کنیم که اتفاق مثبتی بیافتد. مثلا اگر کسی به ما توهین کرده الزاما «کلوخ انداز را پاداش سنگ است» ضرب المثل درستی نیست. به قول آن شاعر:
کمتر ز درخت سایه فکن مباش
هر که سنگت زند ثمر بخشش
وقتی شما سنگی به یک درخت گردو بزنید، گردویی به زمین می افتد. پس نکته دوم برای پیشگیری از خشمگین شدن این است که در مواجهه‌های منفی ما نقش مثبت داشته باشیم .
این متخصص امور تربیتی اضافه می‌کند: نکته سوم این است که موقعیت خودمان را وقتی که احساس می‌کنیم که سایه شوم خشم دارد بر ذهن و تصمیمان می‌افتد، موقعیت خودمان را حتی به لحاظ فیزیکی تغییر بدهیم. مثلا در روایت است که فرد برود وضو بگیرد، اگر ایستاده است حرکت کند، اگر نشسته است برخیزد. بالاخره در موقعیتی که فضای آن موقعیت دارد پالس منفی، پیام منفی دارد به ذهن ما مخابره می‌کند که اینجا تو باید پرخاشگری کنی و واکنش نشان دهی، در آن موقعیت خودمان را قرار ندهیم و از آن موقعیت خارج شویم .
عاقبت کار را در نظر بگیریم
وی همچنین تاکید می‌کند: نکته دیگر این است که به عاقبت پرخاشگری فکر کنیم. واقعا کدام آدم عاقل با عصبانیت و پرخاشگری انسان موفق‌تری شده است. درست است که ممکن است که به صورت کوتاه مدت قلبش تسلی خاطر بگیرد و بگوید حال فلان طرف را گرفتم یا مثلا انتقامم را گرفتم ولی در دراز مدت نمی‌توانیم به رفتارهای غضبناک خودمان و رفتارهای پرخاشگرایانه خودمان افتخار کنیم، آن‌ها جز نقاط منفی ماست. لذا فکر کردن در مورد پیامدهای عصبانیت و پرخاشگری هم می‌تواند یک روش بسیار خوب در جلوگیری و پیشگیری از خشم باشد .
این کار‌شناس امور تربیتی و مشاور خانواده در ادامه بیان می‌کند: اسلام می‌خواهد جامعه یک خانواده باشد. اینکه قرآن می‌فرماید «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ» (2). مومنین و مومنات با هم برادر و خواهر هستند. اینکه در روایات هست که مردم عیال و خانواده خدا هستند. اینکه در روایات ما هست که پیغمبر و امیرالمومنین فرمودند ما پدران این امت هستیم، خواستند در جامعه فضای خانواده باشد.
مهار اجتماعی خشم و ارتقای احساس امنیت
حجت الاسلام سرلک ادامه می‌دهد: قطعا خشم می‌تواند فضای امنیت روانی و عاطفی و امنیت اقتصادی را به مخاطره بیاندازد. چه خشم های فردی و چه خشمهای جمعی و عمومی مثل حمله یک کشوری به یک کشور دیگر، مانند حمله‌ای که آمریکا به عراق و سوریه و افغانستان انجام داد، در این سرزمین‌ها جامعه پر از تنش و اضطراب است، جامعه پر از بچه‌هایی است که احساس خود ارزشمندی ندارند. این پرخاشگری‌ها آن ریشه امنیت را چه در محیط خانواده چه در محیط کار چه در محیط جامعه و چه در محیط بین الملل از بین می‌برد. مهم‌ترین رهاورد کنترل خشم هدیه کردن امنیت است به یک محیط و ما همه می‌دانیم که امنیت اصل اصیل و موثر و تردیدناپذیر رشد است، یعنی در هر کجا امنیت نباشد رشدی هم وجود ندارد. در یک کلمه اگر پرخاشگری کنترل شود سایه امنیت بوجود خواهد آمد و در زیر چتر امنیت استعدادهای انسان‌ها می‌تواند شکوفا شود و به قول معروف به کمال شایسته خودشان در ابعاد مختلف برسند .
این مشاور امور خانواده با تاکید به مسئله خشم و آرامش در خانواده بیان داشت: واقع قصه این است که پدر و مادر پرخاشگر فرزندان پرخاشگری را تربیت می‌کنند. یادمان باشد که مرد‌ها و بزرگتر‌ها نکند گاهی به دلیل جایگاهی که دارند اهدافشان را به جای مهربانی به قول قرآن کریم به جای مودت و رحمت با خشم و عصبانیت تامین کنند. اگر فرزند خانواده شاهد پرخاشگری والدین نسبت به یکدیگر بود یک چنین کسی حتما و بدون تردید زمینه مستعدی دارد و خودش کاندیدا است که عضو جامعه پرخاشگری باشد و این آماری که شما از تخلفات و خلافهای اجتماعی و عمومی ذکر کردید از قول معاون قوه قضائیه، این آمار اگر بررسی میدانی و مورد به مورد هم بشود نوعا آدم هایی پرخاشگری می‌کنند که شاهد پرخاشگری بودند و پرخاشگری را در محیط خانواده مشاهده کرده‌اند.
سرلک در پایان گفت: والدین نقش دل‌آرام و نقش آرامشگری باید داشته باشند. مشکلاتی که هست مثلا مشکلات اقتصادی کمبود‌ها و ضعف‌هایی که وجود دارد این‌ها نباید به هیچ وجه با لطف خدا با توکل به خدا با افزایش ایمان تقویت ارتباطلات اثباتی صحیح و مثبت این‌ها هیچکدام نباید دست مایه غضب و پرخاشگریهای نابهجا بشود، که یک پرخاشگری نابهجا مثل یک تبری است که شما بر پیکر یک درخت قدیمی و خوش بر و بار و خوش ثمر زدید، که گاهی اوقات سامان دادن آن سخت است که گفت: حرف ناهموار را هموار کردن مشکل است. ان شا الله که جامعه بتواند در پرتو تعالیم قرآن و اهل بیت به آنشان مهربانی خودش و به آنشان موثر بودن خودش در رشد دیگران و در آرامش و امنیت دیگران نائل بشود .
۱. سوره مائده آیه ۱۰.
۲. سوره حجرات آیه ۱۰.
