سهم دفاع مقدس، از جشنواره تئاتر فجر امسال چیست؟

گروه فرهنگی « نسیم آنلاین »- جشنواره های تئاتر همواره مجموعه ای از آثار نمایشی ، تکنیک ها ، موضوعات و دغدغه های هنرمندان حتی رویکرد های نمایشی مدیریت شده را در دوره زمانی مشخص و محدودی به نمایش می گذارند که می تواند نمودی از تولیدات یک ساله تئاترو یا آنچه در آینده به نمایش در خواهند آمد باشند.

سال 94 با رویدادهای عظیم و دردناکی همچون کشف پیکرهای دست بسته غواصان سال های دفاع مقدس ، جنگ های منطقه خاورمیان ، مهاجرت های منطقه ای و کشتارهای فرقه ای، تروریسم و جان باختن حجاج در منا و ... همراه بود که روح هر انسان را در هر کجای دنیا متاثر کرد. طبیعی است اگر انتظار داشته باشیم هنرهای نمایشی نسبت به این شرایط ملتهب سیاسی و اجتماعی در کل جهان واکنش نشان داده و آثار تازه ای در این زمینه خلق شود.

از این منظر نگاهی اجمالی به آثار جشنواره تئاتر فجر می اندازیم که به گفته غالب کارشناسان در دوره سی و چهارم قدم های محکم و اصولی برای رسیدن به مفهوم برایند اجراهای یک سال گذشته تئاتر برداشته است.

در یک نگاه کلی آثاری همچون "ترور " نوشته و کارگردانی حمید رضا نعیمی ، "قرار " نوشته و کارگردانی مهرداد کورش نیا، "اروند خون" نوشته ایوب آقاخانی و کارگردانی کورش زارعی ، "جان گز" به کارگردانی نیما دهقان، "نوبت یعنی بعدی" به کارگردانی مرتضی شاه کرم ، "دونه کفترهام نذریه" کار کاوه مهدوی را می توان در حوزه تئاتر با مضامین ارزشی نام برد که تا روز چهارم جشنواره روی صحنه رفته اند و دراجراهای خود با استقبال خوب مخاطبان روبرو بوده اند.

"نمایش های تکه های سنگین سرب" کار ایوب آقا خانی، "آهو اگر نهال" کار علیرضا داوری که از بندرعباس در جشنواره حضور دارد، "آش با طعم زهر" کار محمد رسائلی از رشت نیز از جمله آثاری محسوب می شوند که در حوزه تئاتر با مضامین ارزشی قرار دارند و در روزهای باقی مانده جشنواره روی صحنه می روند.

مقایسه نمایش های این حوزه که در یک ساله اخیر اجرا شده اند تحولی عظیم در نگاه به مضمون دفاع و شهادت را نشان می دهد و مخاطب سخت گیر تئاتر که همواره آثار این حوزه را با نگاه موشکافانه به تماشا نشسته و البته در سال های گذشته، نارضایتی خود را نیز از کیفیت آثار تولید شده بیان کرده است در سال جاری با نمایش هایی از کارگردانان به نام تئاتر روبرو شد که چه به لحاظ مضمون و چه تکنیک اجرا، آثاری درخور توجه بوده اند.

"آش با طعم زهر" با الهام از زندگی امامزاده ابراهیم برادر امام رضا (ع) نوشته شده و داستان غریبه ای زخم خورده را بیان می کند که به خانه پیرزنی پناه می آورد و ادعا می کند که پسر پیرزن است. "آهو اگر نهال..." نیز از جمله آثاری است که نگاه متفاوت به سیره امام رضا (ع) دارد . در همین فضا نمایش "دونه کفتر هام نذریه" مضمون عارفانه و مذهبی دارد و "نوبت بعنی بعدی" نیز داستان زنی را بیان می کند که برای پسر بیمارش به دنبال عضو پیوندی است . نمایش هایی که نگاه معنوی شان با مسائل روز و زندگی عادی پیوند خورده است.

می توان نمایش قرار را نیز که داستان آن به انتظار سی ساله پدری برای بازگشت پسرش می پردازد را نیز در همین راستا تعریف کرد. و یا نمایش "جان گز" که در شش اپیزود از جنگ و جامعه ، گذشته و حال می گوید. یا "هتلی ها" که در بستری از نقد اجتماع و آدم ها پیکره اجتماع امروز را در گذشته ای که در سال های جنگ تحمیلی رقم خورده ورق می زند. سه اثری که ضمن تاثیر از تئاتر دفاع مقدس نگاهی به مسائل امروز جامعه دارند.

آنجا که به حوزه تئاتر دفاع مقدس نزدیک می شویم در "اروند خون" با داستانی متفاوت از شهدای غواص و خاطرات عملیات کربلای 4 برخورد می کنیم که با پرداخت به زخم جان و روح یک ملت مورد توجه مخاطبانش نیز قرار گرفته است.

و یا "تکه های سنگین سرب" که زندگی بزرگ مرد سال های دفاع مقدس را در ساخت مستند شخصیت او تجربه کرد. تجربه ای تازه در زمینه پرداختن به شخصیت های معاصر و شناخته شده که برای اولین بار در تئاتر خودنمایی کرد.

اما "ترور " حکایت دیگری است. اثری که بخش حساسی از تاریخ اسلام را دستمایه رنج انسان معاصر کرده است. ترور مفهوم شناخته شده جهان امروز ، حذف فیزیکی افراد به بهانه اندیشه و ایمان! نمایشی که سفر درونی ابن ملجم را به نمایش گذاشت. مامور ترور امام علی (ع) ، پای در مسیری می گذارد که شناخت اش از امام و جهان پیرامون را به چالش می کشد.

بی شک جنگ و پیامد های انسانی و اجتماعی آن موضوعی است که همواره مورد توجه تمامی هنرمندان در هر جای جهان قرار داشته و دارد. جنگ های جهانی ، نسل کشی ها ، نبردهای بی پایان حق و باطل ، انقلاب ها و زندگی مردان جنگی در همه عرصه ها ، جریان های دراماتیک بشری بوده اند که دستمایه نگارش آثار نمایشی قرار گرفته اند.

از این منظر بخش عمده ای از آثار سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر را می توان در حوزه جنگ طبقه بندی کرد که گاه با پرداختی تراژیک و گاه با رویکرد کمدی ، انتقادی ، اجتماعی و تحلیلی به آن پرداخته شده است.

نمایش "آخرین انار دنیا" که داستان مردی را بیان می کند که پس از بیست و یک سال از اسارت آزاد شده و به دنبال پسرش که در یک سالگی رها شده است می گردد ، "نسل آخر" که داستان زندگی یک خانواده را در دوره ای 40 ساله به نمایش می گذارد، "وضعیت صفر" که به کابوس های سربازی می پردازد که پای خود را در جنگ از دست داده ، حتی "اودیسه " که به بازگشت اولیس از جنگ تروا می پردازد، "صبح ب خیر" که ماجرای سربازی را به نمایش می گذارد که در شب عملیات مامور می شود تا صدای آوازی را که از دور دست شنیده می شود را ساکت کند ، "ترانه ای برای تو" که مرور خاطرات عاطفی مردی پس از سال ها که از جنگ گذشته است را نشانه گرفته ، " پیکر زن همچون میدان نبرد در جنگ بوسنی" که زن را در ناملایمات و بیداد جنگ و اجتماع تصویر کرده ، شیزوفرنی که از جنگ بی پایان و عوارض آن می گوید ، حتی آثاری همچون "من شاه ریچارد بودم" ، "خانه ای در آسیا" ، "انقلاب بدن" و "ده هزار و یک شب" را می توان در این مجموعه مورد بررسی قرار داد.

وقتی نمایش های خیابانی راه یافته به جشنواره سی و چهارم را از نظر می گذرانیم بدون شک رد پای مضامین جنگ و دفاع مقدس را شاهد هستیم. نمایش هایی که پس از سال ها گذر از جنگ تحمیلی ، داغ رفتن ها و ماندن ها را به نمایش می گذارند.

"آخرین لالایی مادر" بر اساس زندگی یکی از شهدای شهرستان بروجرد نوشته شده و داستان خانواده ای را بیان می کند که در دوران جنگ تحمیلی گرفتار آسیب های جنگ شده است. "پروانگی" روایت بصری از اتفاقات بعد از جنگ و بازماندگان آن را به نمایش گذاشته است. "عروس آشتی" که در چند اپیزود معضل جنگ در پنج قاره دنیا و جنایات داعش را تصویر کرده ، "موضوع انشا: تابستان جنگ را کجا بودید" که از منظر یک معلم به آغاز جنگ و وقایع شهر آبادان نگاه می کند ، "همین روزها" که حضور یک سرباز را در رزمایش جنگی نشان می دهد، "مین بال" که رنج جانبازان اعصاب و روان را در قالب ماجرای دو جانباز که به دنبال زمین گمشده خود می گردند نشان می دهد و یا " کسی فشنگ ها را نمی شمار(2)" که چند دقیقه پایان زندگی در جهان هستی را در مضمون انتظار و امید تصویر کرده ، "فیگور" با نگاه به مفهوم سربازی و صلح و ... بی شک مفهوم جنگ و صلح را بر صحنه ای به وسعت خیابان نقش زده اند.

تنها یک نگاه ساده به جدول جشنواره تئاتر فجر نشان می دهد که تئاتر دفاع مقدس پای از مرز جنگ فراتر گذاشته و رنگ تحلیلی انسانی به خود گرفته است که به سادگی می توان آن را در گروه نمایش های روانشناسانه و اجتماعی بررسی کرد.