مقاومت دولت در برابر اقتصاد مقاومتی با تحقیر "تولید علم"

گروه سیاسی « نسیم آنلاین »:: رهبر معظم انقلاب در سخنان اولین روز فروردین ماه خود در حرم مطهر رضوی با بر شمردن سنگرهای دشمن در درون ایران برای ممانعت از پیشرفت ملت در دوران پهلوی تاکید کردند: پنجاه سال در این کشور در دوران طاغوت، قبل از انقلاب، دانشگاه وجود داشت؛ .... به‌هرحال جوانهای ایرانی بودند دیگر، جوانهای بااستعداد بودند- [ولی] یک حرکت علمی، یک پدیده‌ی نوِ علمی در تمام طول این پنجاه سال در ایران وجود ندارد. چرا؟ چون باور نمیکردند که بتوانند، اطمینان نداشتند به خودشان؛ این بی‌اطمینانی را تزریق کرده بودند در اذهان ملّت. امروز، ما هر روزی در کشور یک نوآوری داریم؛ نوآوری علمی، نوآوری فنّاوری. دشمنان ما وقتی می‌بینند این نوآوری‌ها را، عصبانی میشوند. امروز کشور ما با وجود تحریم در رشته‌های متعدّدی از دانشهای پیشرفته، جزوِ ده کشور اوّل دنیا است. ... یکی از سنگرهای دشمن در ایران، ناباوری ملّت به خود بود، و یکی از سنگرهای بزرگ پیروزی ملّت و جوانان ملّت، باور به خود و روحیه‌ی «ما میتوانیم» است.

این سخنان رهبری در حالی مطرح می شود که ایشان در روز تنفیذ حکم ریاست جمهوری حجت الاسلام روحانی تولید علم و رفع مشکلات اقتصادی را دو وظیفه دولت یازدهم برشمردند و بعد از آن هم در امر اقتصاد مقاومتی بویژه در ابلاغ سیاست های کلی آن، تولید علم را یکی از عناصر و عوامل لازم تحقق اقتصاد مقاومتی برشمردند.

با نام‌گذاری سال 1395 به نام اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل؛ مجدداً بسیاری از کارشناسان تولید علم را از پیش‌زمینه‌های تحقق اقتصاد مقاومتی ارزیابی کردند. ازاین‌رو « نسیم آنلاین » در گفتگو با 4 کارشناس مسائل علمی در کشور که هرکدام دارای سوابقی چون وزارت نیز بوده‌اند، وضعیت تولید علم در شرایط کنونی و رابطه آن با اقتصاد مقاومتی را بررسی کرد.

** دانشگاه ها دچار حاشیه شده و از تولید علم بازمانده‌اند

کامران باقری لنکرانی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دولت دهم در گفتگو با « نسیم آنلاین » با تأکید بر اینکه اگر ما صحبت از اقتصادی مقاومتی می‌کنیم یک رکن مهم آن اقتصاد دانش‌بنیان هست گفت: اقتصادی می‌تواند از کشور گره‌گشایی کند و از معضلات فعلی در شرایط سخت رقابتی جهان مشکلات پچیده‌ ما را آسان کند که بر اساس علم و دانش برقم بخورد. چنانچه ما اقتصادمان را بر اساس ثروت‌آفرینی مبتنی بر دانش قرار بدهیم ما ملزم خواهیم شد که به موضوع رشد علمی و توسعه علم نافع در کشورمان توجه بیشتری کنیم.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفت: یک روند رو به گسترشی از اوایل دهه 80 در کشورمان شروع شد که اوج آن در سال‌های 89 و 90 نمایان شد و آن افزایش تعداد مقالات علمی چاپ‌شده از کشور ما در نمایه‌های بین‌المللی بود. این ارتقا در جای خود بسیار حائز اهمیت است به لحاظ اینکه یکی از شاخص‌های مهمی که کشورها را با آن می‌سنجند تعداد مقالاتشان و تعداد ارجاعات به آن مقالات چاپ شدن مقالات در مجلاتی با اثرگذاری بالا است که همه این‌ها در طی دهه 80 در کشور ما روند تصاعدی داشت.

وی ادامه داد : در این باید اذعان کنیم که تعداد مقالات در عمق کلمه رشد علمی نباید معنا شود ولیکن از شاخص‌هایی است که نشان‌دهنده نشاط علمی و علم آفرینی در داخل کشورها است لذا بعدازاین تجارب موفق جای داشت که کشور ما به سمت اجرایی کردن دستاوردهای علمی‌ و ثروت‌آفرینی از علم حرکت گسترده‌ای کند ضمن اینکه آن دستاوردها سابق را هم حفظ کنیم.

وزیر اسبق بهداشت همچنین اظهار داشت: متأسفانه روندی که تقریباً از سال 1392 در کشور ما در موضوع ارائه و انتشار مقالات وجود دارد روند مثبتی نیست تعداد مقالات ما طی این سه سال گذشته روند کاهنده‌ای را نشان می‌دهد و برای کشوری که می‌خواهد اقتصادش را دانش‌بنیان کند این نکته مثبتی محسوب نمی‌شود ما باید ظرفیت‌های خوبی که در کشور داریم را مدنظر قرار دهیم و برای آن‌ها سرمایه‌گذاری کنیم و برای تبدیل آن زمینه‌های علمی به ثروت تمرکز کنیم. به‌عنوان‌مثال کشور ما در بخش شیمی، داروسازی، نانوتکنولوژی و پزشکی به‌طور عام یکی از پر مقاله‌ترین کشورها است و در برخی از این رشته‌ها مثلاً در رشته نانوتکنولوژی تعداد مقالات و ارجاعاتمان ما را به رتبه زیر 10 در دنیا رسانده و در برخی از رشته‌ها رتبه‌‌مان در حدود 20 سیر می‌کند. لذا ما باید آنجایی که نقطه قوت داریم تمرکز بیشتری کنیم و تلاش کنیم که آنها را تبدیل به ثروت کنیم و نقش دولت در این زمینه‌ها عمدتاً نقش حمایتی و ترویجی است.

باقری لنکرانی تاکید کرد: من فکر می‌کنم هر وقت دانشگاه دچار حاشیه شده از موضوع توسعه علمی فاصله گرفته است. به نظرم یکی از نکاتی که باید آسیب شناسی شود این است که در سه سال گذشته چرا مدیریت برخی از دانشگاه‌ها به ویژه دانشگاه‌ها بزرگ دچار حاشیه‌ شده‌اند و به جای اینکه به وظیفه اصلی خود در تولید علم بپردازند غرق در حاشیه‌هایی شده‌اند که باعث شده امکانات دانشگاه به هدر برود. همه باید توجه کنند که از مدیریت دانشگاهی به عنوان سکوی پرشی در امور غیر علمی به ویژه جناحی استفاده نکنند و منافع ملی را بر هر چیزی ترجیح دهند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه صحبت‌هایی در مورد تحریم و نقش آن در کاهش تولید علمی کشور می‌شود گفت: قاعدتاً اگر این حرفها صحت هم داشته باشد با توجه به اینکه ما از سال 1393 و بعد از قرارداد ژنو شاهد نوعی بازگشایی در فضای نشر مقالاتمان در نشریات بین المللی بودیم این موضوع نباید حداقل در 18 ماه گذشته موضوع اصلی بوده باشد.

** تحقیر تولید علم در دولت یازدهم عامل کاهش رشد علمی و از اصلی ترین موانع تحقق اقتصاد مقاومتی است.

محمد سلیمانی نماینده مجلس شورای اسلامی و وزیر ارتباطات در دولت نهم در گفتگو با خبرنگار « نسیم آنلاین » در خصوص وضعیت دانشگاه ها و تولید علم در کشور گفت: دانشگاه‌ها بحث بسیار مهمی است چون خروجی دانشگاه‌ها است که مدیریت کشور را در همه حوزه‌ها به دست می‌گیرد . از روزی که دانشگاه در کشور ما متولد شده عده ای هستند که مدام می گویند کشور نمیتواند یک کشور مولد باشید. بعد از انقلاب و حتی بعد از انقلاب فرهنگی هم این افراد وجود داشته اند اما در دورانی تقویت شده و فعال تر بوده اند.

استاد دانشگاه علم و صنعت با اشاره به اینکه در دوران اصلاحات وضعیت دانشگاه های کشور رو به افول گذاشت گفت: دوران اصلاحات تمام فعالیت‌ و هم و غم وزیر و معاون وزیر و رئیس دانشگاه این بوده که در دانشگاه‌ها یک مراسم سوت و کفی برقرار شود و به دنبال علم و تولید علم نمی‌رفتند. قریب به اتفاق مسئولین دانشگاه در آن دوران به هیچ وجه به دنبال توسعه آزمایشگاه‌ها لذا در هر دانشگاهی که بررسی های لازم صورت پذیرد مشاهده می شود که در 8 ساله اصلاحات به صراحت یک آجر روی آجر گذاشته نشده است. اما باید بگویم که امروز هم این وضعیت حاکم است. در 30 ماهه گذشته اگر چهار یا پنج دانشگاه در تهران بررسی شوند مشاهده می شود که بازهم آجری روی آجر گذاشته نشده و به عبارت دقیق تر به فضای آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها چیزی اضافه نشده است.

وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات با تاکید بر اینکه مهمترین موضوع در عرصه تولید علم "فکر و اندیشه" حاکم بر مسئولین دانشگاه ها است گفت: در این دولت شاهد بودیم که آقای رئیس جمهور می‌خواست افراطی‌ترین افراد را وزیر علوم کند و چند نفری که آقای رئیس جمهور معرفی کردند همه در فتنه 88 فعال و استاد به هم ریختن دانشگاه‌ها بودند. در واقع در برنامه ریزی برای سرگرم کردن دانشجویان به امور غیرعلمی خبره بودند. اما با این حال هم که مجلس در مقابل این امر ایستادگی کرد باز هم مشکل حل نشده. یک مثال بزنم شاید بحث واضح تر شود. بنده در دوران وزارتم با سه دانشگاه قرارداد ساخت ماهواره بستم؛ دانشگاه صنعتی شریف، امیر کبیر و علم و صنعت که به حمد الله ماهواره‌شان را هم آماده کردند و یکی پرتاب شد به فضا و موفق هم شد و یکی دیگر هم آماده شده و سه سال هم هست که در نوبت پرتاب می‌باشد. اما این روند در دولت یازدهم متوقف شده است. من بارها با دانشجویان صحبت کردم و مداوم شاهدم که می‌نالند و می‌گویند که دولت بودجه ما را قطع کرده است. در حالی که به نظر نمیرسد با کمبود بودجه در این بخش مواجه باشند چرا که درآمدهای لازم در دوسال گذشته در این حوزه کسب شده است.

محمد سلیمانی تحقیر دانشگاه و دانشجو را اصلی ترین عامل کاهش رشد علمی کشور در دولت یازدهم دانست و گفت: وقتی دانشگاه تحقیر و با افرادی که در حوزه تولید علم کار می‌کنند برخورد شد مشکلات دو چندان می شود. متاسفانه در دولت یازدهم تولید علم از سوی طرفداران و نزدیکان دولت مسخره می شود و حتی مقام معظم رهبری تذکر دادند و فرمودند تحقیر نکنید. تاز مانی که این مشکل حل نشود مکل تولید علم کشور نیز حل نخواهد شد و لذا مشکل اقتصاد مقاومتی کشور هم که در کرو تولید علم و بومی کردن بسیار از علوم است مرتفع نخواهد شد.

* دولت یازدهم حامی پژوهش در کشور نیست

محمد مهدی زاهدی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت دهم نیز در گفتگو با « نسیم آنلاین » گفت: اولاً من خوشحالم و افتخار می‌کنم که کسی رهبری انقلاب را به عهده گرفته که اینگونه به علم وجایگاه علم ونقش علم در توسعه و پیشرفت و اقتدار چه اقتدار سیاسی، دفاعی، نظامی، اقتصادی توجه می کند و خودشان جزء کسانی هستند که مطالبه جدی از دولت و مجلس و حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی دارند و این برای کشور باعث افتخار است. اما در زمانی که من مسئولیت وزارت علوم را بر عهده داشتم در سال 2007 میلادی، بر اساس اطلاعان پایگاه اسکوپوس بالاترین نرخ رشد علمی کشور در آن سال اتفاق افتاده بود که 11 برابر متوسط جهان بود. اما در مقابل از نظر کمی در سو سال گذشته یعنی 2013 و 2014 و 2015 نتوانستیم تولید علم به معنای تولید مقاله چه از لحاظ اسکوپوس و چه آی اس آی نتوانستیم رشد خوبی را داشته باشیم. در حوزه علم و فناوری تنها موضوع تولید مقاله نیست موضوع فناوری، اختراعات، تجاری‌سازی علم و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان هم بحث‌های مهمی است که در تولید علم مؤثر است .

نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: در دو سال گذشته خوشبختانه قوانین خوبی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و همینطور به موازات آنها در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان کارهای خوبی صورت گرفت و امیدوارم بسته‌ای که برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان محیا شده به سرانجام خوبی برسد. در مجلس شورای اسلامی در دو قانون، یعنی قانون رفع موانع تولید و قانون اصلاح پاره‌ای از تنظیم مقررات مالی کشور زمینه‌هایی را هم قراهم کردیم که می‌تواند ارتباط بین صنعت و دانشگاه را در ظرف حدود 3 یا 4 سال قوی کند که امیدواریم وزارت علوم و وزارت بهداشت از این فرصت تاریخی که در این دو قانون برای نزدیک شدن با صنعت ایجاد شده استفاده کنند. در این قوانی حتی اشاره شده که صنعت می‌تواند بخشی از درآمدش را تا 10 درصد با معافیت مالیاتی برای انجام کارهای تحقیقاتی و رفع نیازهای خود با انعقاد قرارداد با دانشگاه‌ها هزینه کند و این یک تحول جدی در تولید علم و صنعتی کردن آن است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه علی رغم تلاش مجلس، دولت یازدهم نتوانسته رشد علمی گذشته کشور را حفظ کند گفت: متاسفانه با تمامی حمایت هایی که مجلس از دولت داشته، مسئولان دولتی نتوانسته اند رتبه پیشرفت علمی کشور را حفظ کنند و افت علمی کشور طی یکی دو سال گذشته نیز موید همین مساله است.

وزیر اسبق علوم اضافه کرد: یکی از دلایل کاهش شتاب پیشرفت علمی کشور می‌تواند این باشد که بودجه پژوهشی کشور متأسفانه به گونه‌ای نبوده که از پژوهش حمایت شود و در کنار این مساله هم متأسفانه ورود چالش های فضای سیاسی با آغاز این دولت در دانشگاه‌ها صورت گرفته است که این مساله هم باعث ایجاد کندی در فضای علمی کشور و عدم حفظ شتاب بالای رشد علمی کشور بوده است.

**متاسفانه تولید علم و حمایت از علوم دانش بنیان در توسعه علمی کشور از اولویت های دولت نیست.

تقی‌پور سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران با تاکید بر اینکه باید برای رشد علمی در کشور برنامه‌ریزی صورت گیرد اظهار کرد: آنچه مسلم است در توسعه علم و دانش زیرساخت‌هایی لازم است که خوشبختانه این زیرساخت‌ها در کشور موجود است.اما باید با برنامه‌ریزی و داشتن اهداف مشخص تلاش کرد به هدف مورد نظر در سطح بین الملل دارند.

وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین امر در تاوسعه علم و دانش داشتن منابع انسانی است گفت: خوشبختانه از منابع انسانی پر استعداد برخورداریم و اگر بتوانیم از ظرفیت موجود بهره‌مند شویم می‌توان به رتبه بالایی در بحث علم و دانش رسید همچنین زیرساخت‌های دانشی از جمله آزمایشگاه، مراکز آموزشی و پژوهشی در کشور وجود دارد اما این مراکز از منظر کیفی نیاز به رسیدگی دارد و متأسفانه شاخص‌های خوب و هدفمند برای آن تعریف نشده است.

تقی‌پور با بیان اینکه در یک دوره از سال ۸۳ تا ۹۲ رشد علمی ایران ۱۱ برابر رشد علمی دنیا انجام شد گفت: متأسفانه امروز اولویت‌ها در رتبه چندم قرار گرفته است اگر چه از منظر رتبه‌ای کاهش نداریم اما می‌توانستیم با ادامه رویه گذشته از ضریب رشد علمی بالایی برخوردار باشیم.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت گذشته همچنین تأکید کرد: وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری باید برنامه ملی در سطح کشور به منظور ارتقاء جایگاه علمی در سطح بین المللی داشته باشد که لازمه آن حمایت از شرکت‌های دانش بنیان است.

وی در پایان خواستار آن شد تا مراکز صنعتی در کشور درصدی از درآمدهای خود را برای تحقیق و پژوهش در خصوص پیشرفت تکنولوژی در کشور تخصیص دهند.