قرار و مدارهای ملک سلمان در سرزمین فراعنه

گروه بین الملل « نسیم آنلاین » - سید جبار حسینی: ملک سلمان پادشاه عربستان روز پنجشنبه گذشته سفر خود را به سرزمین فراعنه آغاز کرد و دوشنبه گذشته نیز قاهره را به مقصد ترکیه ترک کرد.

قبل از پرداختن به دستاورهادی پشت‎پرده‎ای این سفر، اشاره کوتاهی به توافقاتی که بین عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر و ملک سلمان پادشاه عربستان صورت گرفته است، می‏‌کنیم.

توافقات علنی بین طرف مصری و سعودی بیشتر درباره مسایل اقتصادی در چارچوب کمک‎های مالی عربستان به مصر حاصل شده که بارزترین آن ایجاد پل زمینی بین دو کشور است. ایجاد یک منطقه گردشگری در "راس سدر" مصر به ارزش 700 میلیون دلار، ایجاد منطقه صنعتی در استان الفیوم مصر و بحث و گفتگو در زمینه ‎ های انرژی، برق، نفت و گردشگری که هزینه آن 2.2 میلیارد دلار برآورد شد، از توافقات صورت گرفته بین طرفین است.

از دیگر توافقاتی علنی که رسانه‎های مصری و سعودی به آن اشاره کردند، می توان به تولیدات نفتی عربستان برای تامین نیازهای مصر به مدت پنج سال آینده، توسعه کشاورزی، آموزشی و مسکونی در صحرای سیناء با هزینه 1.5 میلیارد دلار و نقل و انتقالات بانکی اشاره کرد.

پادشاه عربستان ضمن این توافقات دست به فعالیت‎‎های ظاهری و نمایشی مانند سخنرانی در پارلمان مصر و اقامه نماز جمعه در دانشگاه الازهر و بازدید از آثارهای باستانی و دانشگاه قاهره زده است. دانشگاه قاهره هم روز دوشنبه به شاه سعودی دکترای افتخاری تقدیم می‌کند که به گفته مقامات مصری به خاطر نقش‌های مثبت و خدمات وی به جهان اسلام و اعراب تقدیم می‌شود.

سفر ملک سلمان به قاهره سوای از توافقات اقتصادی آن و به دور از هرگونه حرکات نمایشی وی، دستاوردهای غیر علنی را نیز برای ریاض به همراه داشته است که به پنج مورد مهم آن که به امنیت ملی عربستان هم مربوط می‏شود، می‎پردازیم:

قاپیدن دو جزیره مورد مناقشه "صنافیر" و "تیران" از دست مصر

جزایر تیران و صنافیر دو جزیره‌ای که در ورودی خلیج العقبه در میان بخش مصری و عربستانی این خلیج قرار دارند، این دو جزیره غیرقابل سکونت‌‌اند و تحت حاکمیت مصر قرار دارند .

بی بی سی در این باره نوشت: در حالی که رسانه‌های سعودی همزمان با سفر پادشاه عربستان به قاهره درباره توافق‌های تجاری و اقتصادی غیرمنتظره با مصر سخن گفته بودند، اعلام عقب نشینی مصر از حاکمیت بر این جزایر موجب انتقاد رسانه‌های مصری و خشم فعالان سیاسی که این تصمیم را به معنای واگذاری بخشی از حقوق تاریخی مردم مصر تعبیر کردند، شده است.

این درحالی است که نباید این واقعیت را نادیده گرفت که طی مذاکرات پادشاه عربستان و عبدالفتاح السیسی بر سر این موضوع، قاهره تلاشی جدی برای بازپس گرفتن این جزایر انجام نداد و در واقع جزایر تیران و صنافیر بهایی است که مصر آن را در برابر دست و دل بازی عربستان پرداخته است.

برخی از کارشناسان و محققان سیاسی معتقدند که نه عربستان و نه مصر حق بهره برداری از جزایر صنافیر و تیران را ندارند و این جزایر تحت کنترل رژیم صهیونیستی قرار دارد.

"ارشد فاروق" کارشناس مرکز مطالعات و تحقیقات آفریقای دانشگاه قاهره در این باره گفت: جزایر صنافیر و تیران از زمان امضای توافقنامه کمپ دیوید تاکنون تحت کنترل عملی نیروهای بین المللی چند ملیتی است و مصر و عربستانی هیچ حقی در این جزایر ندارند و فقط با اجازه فرماندهی این نیروها و اسرائیل می توانند طرحی عمرانی در این جزایر اجرا کنند طرح هایی که نباید امنیت رژیم اسرائیل را به خطر بیندازد .

در یکی از توافقات تجاری و اقتصادی صورت گرفته در جریان سفر پادشاه سعودی به قاهره همانطوری که در بالا به آن اشاره شد، ایجاد پل زمینی میان منطقه "راس الشیخ حمید" در عربستان و "شرم الشیخ" در مصر است که سکوت اسرائیل و عدم اعتراض نسبت به این مساله می تواند نشان دهنده توافق پنهان ریاض و تل آویو باشد.

مقامات سعودی، ماه‎ها قبل از آغاز جنگ هشت روزه اسرائیل علیه غزه در سال 1391، از احداث این پل خبر داده بودند که در آن زمان با واکنش شدید اسرائیل مواجه شد تا جایی که پایگاه اطلاع رسانی امنیتی‌-‌‌نظامی "دبکا" وابسته به سرویس‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی تاکید کرده بود که "ساخت این پل می‌تواند زمینه سازی یک نزاع بزرگ مسلحانه در خاورمیانه باشد". حال سکوت رژیم صهیونیستی در برابر احداث این پل که در توافقات سفر ملک سلمان به مصر آمده است، می تواند نشان از توافق پنهانی میان عربستان و رژیم صهیونیستی باشد.

بحران سوریه؛ تلاش عربستان برای تغییر مواضع مصر

با توجه به تعارض سیاست‎های ریاض با قاهره بر سر تحولات سوریه، بحران سوری یکی از مهمترین موضوعاتی است که عربستان آن را در جریان سفر ملک سلمان به مصر دنبال می‌کرد.

عبدالفتاح السیسی پس از تصدی سمت ریاست جمهوری همواره بر حل سیاسی بحران سوریه و مبارزه با تروریسم و تعیین سرنوشت سوریه به دست مردم آن تاکید دارد. بنابراین مواضع قاهره برخلاف سیاست‌هایی است که عربستان در تحولات سوریه آن را دنبال می کند.

هرچند مقامات مصری در اظهارنظرهای خود همزمان با سفر ملک سلمان به قاهره تلاش کردند بر اختلافات دو کشور بر سر سوریه سرپوش بگذارند. "سامح شکری" وزیر خارجه مصر در سخنانی ضمن "تاریخی" خواند این سفر تاکید کرد که "این سفر، خط بطلانی بر ادعاهای رسانه ها مبنی بر وجود اختلافات میان قاهره و ریاض در خصوص برخی مسائل منطقه ای به ویژه در سوریه خواهد کشید". وی در ادامه افزود: "در خصوص بحران سوریه هر دو طرف سعودی و مصری یک هدف استراتژیک دارند".

این در حالی است که وزیر خارجه مصر در تاریخ 28 بهمن ماه 1394 در نشست خبری مشترک با همتای کویتی خود ضمن انتقاد تلویحی از قشون‌کشی عربستان به سوریه گفته بود که "بحران سوریه باید از طریق سیاسی حل شود و قاهره همواره بر لزوم حفظ حاکمیت کشورهای عربی داشته و معتقد به یافتن راهکار سیاسی برای حل بحران های مختلف است."

هر چند مشخص نیست چه نکاتی میان السیسی و ملک سلمان درباره سوریه رد و بدل شده است و چه توافقاتی صورت گرفت، اما می توان گفت که در شرایط کنونی تحولات سوریه و با توجه به توافقات اقتصادی و تجاری دو کشور و وعده حمایت مالی عربستان از شرایط بد اقتصادی مصر، این امکان وجود دارد که قاهره در برخی از مسایل مربوط به تحولات سوریه مانند برکناری اسد از قدرت با عربستان همراه شود که این خود شاید زمینه ساز تغییر مواضع قاهره نسبت به سوریه باشد.

سفر ملک سلمان به قاهره در آستانه برقراری آتش‎بس در یمن

مواضع مصر با عربستان درباره تحولات یمن برخلاف سوریه کاملا تطابق دارد و دو طرف سعودی و مصری درباره بحران یمن تنها در یک مورد با یکدیگر اختلاف پیدا کردند و آن هم نپیوستن مصر به ائتلاف متجاوزانه عربستان برای حمله هوایی و نظامی به یمن است.

عربستان سعودی سال گذشته همزمان با تشکیل ائتلاف متجاوزانه ضد یمنی از کشور مصر خواسته بود که برای آغاز حمله زمینی به یمن نیرو اعزام کنند اما این کشور با این درخواست موافقت نکرد.

وزارت دفاع عربستان به ریاست محمد بن سلمان، اردیبهشت ماه سال گذشته بیانیه‎ای به بهانه تبریک به اصطلاح پیروزی ائتلاف ضد یمنی صادر کرده بود و بن سلمان در بیانیه خشم خود را از مصر به دلیل همراهی نکردن با ائتلاف ضد یمنی ابراز کرد و شدیدترین حملات و انتقادات را متوجه ملت مصر کرد و آنان را "ترسو" و "برده" نامید.

حال با توجه به سفر ملک سلمان به مصر در آستانه آتش بس در یمن و توقف تجاوزات و جنایات یک ساله عربستان علیه یمنی‏ها، می توان دریافت که چرا پادشاه سعودی همزمان با اجرای آتش بس در یمن به قاهره سفر کرده است.

سفر ملک سلمان به قاهره چند روز قبل از آغاز اجرای آتش بس در یمن که از بامداد دوشنبه آغاز شده است، صورت گرفت و راضی کردن افکار عمومی در مصر به پایان جنگ عربستان در یمن همزمان با سفر پادشاه عربستان و همچنین متقاعد کردن دولت مصر به همسویی با ریاض در موضعگیری ‎ های شدید علیه جنبش انصارالله یمن و حوثی‌ها می تواند از جمله اهدافی باشد که ریاض در سفر اخیر ملک سلمان به دنبال آن بوده است.

ایران؛ بازیگر اصلی در تحولات سوریه و یمن

بدون شک ایران به عنوان بازیگر اصلی تحولات منطقه نه تنها در سوریه و یمن بلکه عراق و لبنان و برخی دیگر از کشورهای منطقه، یکی از محورهای اصلی پادشاه سعودی با طرف مصری بوده است.

بدیهی است که هماهنگی و همکاری بین عربستان و مصر در مقابله با نفوذ ایران در منطقه یکی از اولویت‎های عربستان در سیاست خارجی این کشور است که ریاض به زعم خود با کمک قاهره می تواند معادله بازی در زمین سوریه و یمن را به نفع خود تغییر دهد.

بنابراین یکی دیگر از اهداف این سفر ملک سلمان، اتحاد همه جانبه عربستان با مصر به منظور جبران شکستی است که ریاض در سوریه و یمن به آن دچار شده است، از همین روی می توان هدف "پنهانی و سیاسی" سفر ملک سلمان بن عبدالعزیز به قاهره سوای از اهداف اقتصادی و تجاری آن را دست درازی عربستان به سمت مصر به منظور حمایت این کشور بزرگ آفریقایی جهت جبران شکست مقابل ایران در معادلات و محاسبات سوریه و یمن دانست.

کاهش تنش ‎ ها در روابط قاهره و آنکارا به دلیل "اخوان المسلمین"

پادشاه عربستان پس از پایان سفر پنج روزه خود به این کشور آفریقایی، دوشنبه گذشته با هدف اعلام شده مشارکت در کنفرانس سازمان همکاری اسلامی راهی آنکارا و سپس استانبول شده است.

هر چند دلیل سفر ملک سلمان به ترکیه، شرکت در کنفرانس سازمان همکاری در استانبول اعلام شده است، اما به نظر می رسد این سفر با مساله "اخوان ‎ المسلمین" که پس از برکناری محمد مرسی از قدرت منجر به تنش در روابط دو کشور مصر و ترکیه شده است، بی ارتباط نباشد، بویژه اینکه این سفر مستقیما از قاهره به آنکارا صورت گرفته است.

این سفر "مستقیم" می تواند حامل این پیام باشد که کاهش تنش بین روابط ترکیه و مصر با میانجیگری ملک سلمان از دیگر دستاوردهای سفر وی به قاهره باشد.

عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر که دو سالی است پس از برکناری مرسی و دولت وی هدایت این کشور را بر عهده دارد، اخیرا اظهاراتی را درباره اخوان المسلمین عنوان کرده است که نشان می دهد مواضع وی نسبت به این گروه اندکی تغییر کرده است.

السیسی در یکی از سخنرانی های اخیر خود گفته بود که "عناصر مسلحی که سیناء را به عنوان مقر خود انتخاب کرده اند از زمانی که من رئیس دستگاه اطلاعات مصر بودم، حضور داشته اند".

چنین موضعگیری آن هم در سطح ریاست جمهوری مصر می تواند چراغ سبز قاهره به ترکیه اصلی‎ترین کشور حامی اخوان المسلمین باشد تا تنش‌‏ها بین طرفین با وساطت عربستان به دنبال سفر ملک سلمان به قاهره و پس از آن آنکارا، تقلیل یابد.