ندیمی: گاهی دولت به خاطر برخی از ملاحظات آمارها را دستکاری می‌کند!/ مصلحت اندیشی جلوی واقعی شدن آمارها را گرفته است

به گزارش « نسیم آنلاین » مردم سالاری نوشت: وقتی سال 1303 مرکز آمار تشکیل می‌شد، هیچکس فکرش را نمی‌کرد که آمار ارائه شده از سوی این مرکز با مراکز دیگر تفاوت داشته باشد. در حالی که رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید گاهی آمارها نادرست و گاهی در آنها دستکاری و اعمال نفوذ می‌شود و دستگاه‌های تخصصی هم آمار مرکز آمار را قبول ندارند، اما رئیس مرکز آمار اعلام کرده که تا به حال دستوری برای دستکاری آمار نداشته است. این صحبت‌ها در حالی است که یکی از انتقادهای جدی به دولت‌های نهم و دهم، آمار سازی‌های شاخدار بود. سوال این است که چرا این اتفاقات می‌افتد و چرا آمار، قابل اعتنا نیستند؟

همه چیز از زمانی شروع شد که آیت‌الله خامنه‌ای سه‌شنبه گذشته، 24 شهریور در دیدار با مسئولان ستاد سرشماری عمومی ‌نفوس و مسکن‌، اختلاف در آمارهای مراکز آماری را «بلایی بزرگ» خواندند و افزودند: «گاهی مراکز مختلف در خصوص نرخ بیکاری یا نرخ تورم و رشد اقتصادی، آمارهای متفاوتی بیان می‌کنند که این مسئله موجب ایجاد بی‌اعتمادی در مردم می‌شود.» رهبر انقلاب با اشاره به نادرست خواندن برخی آمارهای دولتهای قبلی توسط دولتهای بعدی، افزودند: «باید منشأ این دوگانگی‌ها مشخص شود، یعنی یا در آن دوره در بیان آمارها اشکالی وجود داشته است یا در دوره پس از آن؛ و در هر صورت، دستکاری در آمارها که در معرض قضاوت مردم فهیم نیز قرار دارد، گناهی کبیره است».

کاظم جلالی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس که چند روز پیش در برنامه ویژه خبری حاضر شده بود، با انتقاد از سیاست‌های آماری دولت یازدهم اعلام کرد که گاهی آمارها نادرست و گاهی در آنها دستکاری و اعمال نفوذ می‌شود. او این را هم اضافه کرده که دستگاه‌های تخصصی هم آمار مرکز آمار را قبول ندارند. از نگاه جلالی، در اعلام برخی آمارها نگاه سیاسی وجود دارد و اعلام برخی آمارها نیز میان مرکز آمار و بانک مرکزی تقسیم شده است. نباید دولت به دولت آمار را سنجید و گفت مرکز آمار در زمان یک دولت اشتباه کرده است و در دولتی نیز به طور مطلق اشتباهی وجود ندارد.

او مشخص نبودن سال پایه آماری، موازی کاری دستگاه‌ها و نبود شفافیت در آمار را از مشکلات کیفی آماردهی در کشور برشمرده و توصیه کرده که در قانون مرکز آمار تجدید نظر شود و این مرکز فراقوه‌ای شود یا دست‌کم خارج از زیرمجموعه قوه مجریه قرار گیرد و به طور مستقل فعالیت کند. اما این انتقادهای رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس در حالی است که امید علی پارسا، رئیس جدید مرکز آمار ایران به دفاع از آمارهای مرکز آمار ایران پرداخته و صراحتا اعلام کرده که هیچ دستوری برای دستکاری در آمارها به مرکز آمار نرسیده است و کارشناسان این مرکز نیز چنین مسئله‌ای را نمی‌پذیرند.

او در همین حال، به برخی مشکلات در زمینه آماردهی اشاره کرده و گفته که بسیاری از آمارها در اختیار مرکز آمار قرار نمی‌گیرد که این مسئله باید اصلاح شود. زیرا مرکز آمار محرمانگی اطلاعات را حفظ کرده است. پارسا همچنین در پاسخ به انتقادهایی مبنی بر متفاوت بودن سال پایه مراکز آماردهی نیز اضافه کرده که پایه آماری مرکز آمار و بانک مرکزی در حال رسیدن به سال 90 است.

اگر کمی ‌به عقب‌تر برگردیم، یعنی به قبل از مردادماه 92 که روحانی و کابینه‌اش، دولت را از احمدی‌نژاد تحویل گرفت، می‌بینیم دستکاری در آمار، اتفاق تازه‌ای نیست. یکی از اتفاقات ‌دوره احمدی‌نژاد این بود که گاهی آماری اعلام می‌کرد که در هیچ مرکز آماری پیدا نمی‌شد، چه برسد به مرکز آمار کشور. سال 93، آیت الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید اعلام کرد: «متاسفانه دولت سابق با ارائه آمار غیرواقعی و دروغین، خودشان و ملت را فریب می‌دادند و باعث دردسر مردم می‌شدند».

همچنین طهماسب مظاهری که بین سالهای 86 تا 87، در دولت محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئیس بانک مرکزی فعالیت می‌کرد، یکی از میلیونها کسانی است که به احمدی‌نژاد ایراد می‌گیرد و انتقاد می‌کند. او سال گذشته در مصاحبه‌ای درباره آمارهی احمدی‌نژاد گفت: «یادم هست یکبار در آذر 86 یک مصاحبه مستقیم از صدا و سیما داشت، همان جا یک آماری داد که درست نبود.

برنامه زنده بود. فردا رفتم و پرسیدم مرجع آماری که دیشب ارایه دادید کجاست؟ این آمار را یا من باید به شما داده باشم یا وزارت امور اقتصادی و دارایی یا سازمان برنامه. من از دو مرجع دیگر پرسیدم گفتند چنین آماری نداده‌اند. این آمار دروغ بود.» مظاهری ادامه داده است: «همان موقع به ایشان گفتم که ممکن است ما آماری را داده باشیم که اشتباه باشد و شما اطمینان می‌کنید و می‌روید می‌گویید. اما ایشان خودشان از هیچ کسی آمار نگرفتند و خودشان این کار را کردند که اصلا کار درستی نیست» اما شنیدن جواب احمدی‌نژاد خوب است: «گفت به نظرم رسید که گفتن این آمار مفید است. گفتم ناچارم آمار صحیح را اعلام و بحث دیشب را اصلاح کنم. که او هم خوشش نیامد».

مظاهری به نمونه دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک بار دیگر در سفر استانی قم صحبتی کاملا خلاف را مطرح کرد، آن زمان اوایل سال 87 بود. در جلسه دولت که در روز بعد در قم تشکیل می‌شد همه به اتفاق به من گفتند شما نرو. اگر می‌رفتم واکنشی جدی نشان می‌دادم. قرار شد آقای بهمنی برود و قرار شد موضوع را مطرح کند. آن زمان ایشان دبیرکل بانک مرکزی بود. ایشان رفت و با همان بیان نرم و لطیف گفته بود آقای احمدی‌نژاد مثل پدر خانواده هستید اگر بچه خطایی کند، پدر خانواده توی کوچه داد نمی‌زند بلکه بچه را در داخل خانه نصیحت می‌کند و شاید یکی، دو سیلی هم بزند شما چرا این حرف را زدید و...؟ من هم ناراحت شدم. به آقای بهمنی گفتم یعنی شما اصل حرف را که اشتباه از ما بوده پذیرفتی و این حرف را زده‌ای. یادم می‌آید اواخر کارم بود که به آقای احمدی‌نژاد گفتم شرایط شما جوری شده که هر ماهی، دو ماهی یک بار پیش می‌آید که در جمع دوستان و گعده‌هایی که می‌نشینیم از شما دفاع می‌کنم. تحلیل دوستان این است که شما این کارها را با علم و اطلاع انجام می‌دهی اما من دفاع می‌کنم و می‌گویم تا حدی که می‌دانم ایشان آدم درستی است و این تصمیمات بیشتر ندانم کاری است».

شورای‌عالی اشتغال مردادماه سال گذشته مصوبه پرحرف و حدیثی داشت و رسماً صحت آمارهای مرکز آمار ایران را زیر سوال برد. در این مصوبه آمده است: «پس از ارائه گزارش اطلاعات و آمار بازار کار طی سال‌های 84 تا 93 توسط دبیرخانه شورا و میزان اشتغال ایجادشده در سال 93 مقرر شد با محوریت جناب نوبخت رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و همکاری آقایان طائی معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نیلی و نجفی مشاورین رئیس جمهور، طی جلساتی میزان صحت آمار و اطلاعات بازار کار منتشرشده توسط مرکز آمار ایران طی سال‌های اخیر مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهای لازم برای ارائه آمار صحیح در این حوزه در جلسه آتی شورا گزارش گردد». طبق این مصوبه قرار است درباره آمارهای مرکز آمار ایران که حاصل کار متخصصان آماری، نظام اداری با سابقه، کارشناسان خبره و استفاده از شیوه‌های فنی آماری است، در جلسه‌ای با حضور مقام‌های عالیرتبه دولتی قضاوت شود. همه این اتفاقات باعث می‌شود که شک و شبهه در آمار اعلام شده در دولتهای اخیر، زیاد شود.

از طرفی عضو هیئت رئیسه کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز درباره تفاوت در آمارهای ارائه شده به خبرگزاری دانشجو گفته است: «باید بدانیم هرگونه تغییر عمدی و خلاف نشان دادن آمار چه مثبت و چه منفی گناه کبیره است!» جهانبخش محبی‌نیا عضو هیئت رئیسه کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با اشاره به تناقض آماری مرکز آمار ایران با مرکز پژوهش‌های مجلس درباره رشد اقتصادی کشور، اظهار کرده است: «دلیل این تناقض آماری در خوش‌بینی مرکز آمار و سخت‌گیری مرکز پژوهش‌ها است. هرچند آمار مرکز پژوهش‌ها واقعی‌تر است. بایدهمانگونه که مقام معظم رهبری تاکید کردند حواسمان را در ارائه آمار صحیح به مردم جمع کنیم و نسبت به مدل‌ها و الگوهای آماری دقت کامل داشته باشیم. باید توجه لازم، در میزان رشد و تاثیر بخش‌های کلان کشور همچون کشاورزی، صنعت و معدن، نفت و انرژی و خدمات و محاسبه آنها داشته باشیم.» عضو هیئت رئیسه کمیسیون برنامه و بودجه یادآور شده است: «در مواقعی تعصب به آمار و ارقام در بعضی از متون مشاهده می‌شود اما از سوی دیگر واقعیات صریح جامعه را در آمار و ارقام نیز به چشم می‌خورد.»

از طرفی ایرج ندیمی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نهم درباره تناقض در آمار می‌گوید: «صحت آمار در ایران به چند عامل بستگی دارد. اولین عامل مردم هستند. مردم به دلایل مختلف اطلاعات زندگی‌شان را کتمان می‌کنند. وقتی این اتفاق می‌افتد، آمار درست از آب در نمی‌آید. این هم دلیل تاریخی دارد. مردم همیشه عادت داشته‌اند که واقعیات زندگیشان را کمتر اعلام کنند. گاهی کم نمایی یا بیش‌نمایی می‌کنند.» او به دومین دلیل اشاره می‌کند و می‌گوید: «از طرفی خود مرکز آمار هم سنجشهای متفاوت است. مرکز آمار در سنجش آمار، نوع شاخص‌ها‌ و ضریب‌ها به صورت متفاوتی عمل کرده است. مثلا درباره نرخ تورم، شیب افزایش یا کاهش قیمت 300 کالا را با هم جمع می‌کند و تقسیم بر کل می‌کند. به این صورت نرخ تورم را در می‌آورد. اما مردم این را متوجه نمی‌شوند. دلیل سوم هم برمی‌گردد به مصالح کشور.گاهی دولت‌ها برای این،آمار را نمی‌گویند که هرج و مرج به وجود نیاید. این اتفاق در همه جای دنیا هم رخ می‌دهد.» ندیمی‌در ادامه بیان دلایل، می‌گوید: «نکته چهارم این است که بخشهای آماری در کشورهای مختلف به صورت الکترونیکی انجام می‌شود. اما در کشور ما هنوز از عامل انسانی استفاده می‌شود.

برای همین اشکال در این میان زیاد رخ می‌دهد.» نماینده سابق مجلس ادامه می‌دهد: «بعضی از دولت‌ها به خاطر بعضی مسائل، آمار را مدیریت می‌کنند و خودشان می‌گویند چه آماری اعلام شود و چه آماری اعلام نشود. مثلا برخی نمی‌خواهند بپذیرند که جوانان ما نسبت به گذشته در مسائل دینی عمق کمتری دارند. از طرفی ما نمی‌خواهیم بپذیریم که تعداد معتادانمان در کشور، بیش از این چیزی است که اعلام می‌شود. حتی تصادفات هم همینطور است. آمار تصادفات بیش از این چیزی است که اعلام می‌شود. ندیمی‌معتقد است بعضی از این بالا و پایین شدنها به این خاطر است که دستگاه‌ها می‌خواهند بگویند خوب کار کرده‌اند و آمار غلط می‌دهند. برای همین مصلحت‌اندیشی‌هاست که بعضی آمارها به صورت غیرواقعی بیان می‌شوند.