"داده‌نمای کتاب"، مخاطب را از تحیر در میان انبوه کتاب‌ها خارج می‌کند

گروه فرهنگی «نسیم آنلاین»؛ روزبه ملاعبداله قمصری - محمد حقی مشاور عالی مجمع ناشران انقلاب اسلامی است که به تازگی و چند وقتی است که بر روی پروژه و طرح اقدامات ترویجی کتاب، خصوصا مبحث اینفوگرافی فعالیت های تحقیقی و پژوهشی می کند.

به سراغ محمد حقی مشاور عالی مجمع ناشران انقلاب اسلامی رفتیم تا با او پیرامون پیشینه کارها و اقدامات ترویجی کتاب خصوصا مبحث اینفوگرافی در تبلیغ و ترویج کتاب گفتگویی انجام بدهیم.

آن چه در ادامه می خوانید متن گفتگوی تفصیلی «نسیم آنلاین» با محمد حقی است.

حقی : مسئله ترویج و معرفی کتاب یک سابقه ای از زمان های قدیم تا به امروز دارد. در حقیقت این موضوع جزء سنت های ما محسوب می شود. شاید بشود که اصل ماجرا را برگرداند به تقریظ نوشتن ها و حاشیه نگاری هایی که علما در گذشته نسبت به کتاب های مهم انجام می دادند.

به این صورت که کتاب نوشته می شد و به لحاظ روش و حرف بیان کننده، ارزشمند و بدرد به خور بود. بر این اساس این قبیل کتاب ها توسط علما تقریظ می شدند. به عبارتی بهتر آن عالم از نفوذ و مقبولیت خود استفاده می کرد تا کتاب دیگران را تبلیغ و ترویج کند.

هنوز هم که هنوز است این مسئله در فضای حوزه های علمیه و فضاهای سنتی ما وجود دارد و بر اساس آن کار می شود. اما تمامی این کارهای ترویجی ازقبیل تیزر ساختن کمک می کند برای اینکه یک کتاب معرفی شود.

بر این اساس اگر هم بخواهیم این مسئله را در 25 سال اخیر هم مطرح کنیم باید توجه کنیم که این قصه به بهترین صورت ممکن توسط رهبر معظم انقلاب مدیریت می شود. در حقیقت هرچند وقت یک بار صحبتی از ایشان و یا مطلبی که ایشان بر روی کتابی نوشته اند منتشر می شود و همین موضوع هم موجب می شود که به نشر و معرفی کتاب کمکی شود.

اگر از این موضوع یک قدم جلوتر برویم با مقوله بسته پیشنهادی روبرو می شویم. کارکرد بسته پیشنهادی این است که ما در بسیاری از موضوعات با انبوهی از کتاب ها مواجه هستیم. آن هم به این دلیل بوده که موضوع اهمیت اجتماعی فراوانی داشته و بالطبع نویسندگان زیادی هم به آن پرداخته اند. در حقیقت پرداختن به یک موضوع فراز و فرود و بالا و پایین دارد و در یک سطح نیست.

به طور مثال در حوزه عاشورا تقریبا سه هزار جلد کتاب وجود دارد. بر این اساس ما با سه هزار جلد کتاب مواجه هستیم که در این بین نیز مخاطب قصد دارد تا با موضوع عاشورا بیشتر آشنا شود. از طرفی هم بسیاری از این کتاب ها دارای سطح پایینی هستند، اهمیت آنچنانی ندارند و حرف جدیدی در ان بیان نشده است.

ما می آییم و بررسی می کنیم که در حوزه عاشورا با چه محورهایی روبرو هستیم. یک محور فضای شعر، محور دیگر فضای داستان، محور بعد مقاتل کهن، محور دیگر نیز مقاتل معاصر، تحلیل های عاشورا و برداشت های عاشورایی است. بر این اساس وقتی به این محور می رسیم با محورهای متعددی روبرو می شویم. در این مرحله ما می آییم و در هر محور دو الی سه جلد کتاب خوب را معرفی می کنیم. اینگونه می شود که مخاطب به جای اینکه با سه هزار جلد کتاب روبرو باشد با یک بسته پیشنهادی 25 الی 30 عنوان کتابی برخورد می کند که اگر اینها را بخواند دیگر بی نیاز می شود. مگر اینکه بخواهد تحقیق مستقلی انجام دهد که آن موضوع دیگری است.

در حقیقت ما در بسته پیشنهادی به این طرف می رویم که مدیریت مطالعه مفید اتفاق بیافتد. بر این اساس این گام دوم محسوب می شود. زیرا گام نخست تک کتاب بود و گام دوم بسته پیشنهادی می شود. در نهایت نیز گام سوم سیر مطالعاتی می شود. سیر مطالعاتی مخاطب خود را از یک مرحله ای به مرحله دیگر می رساند. در حقیقت مخاطب خود را از مرحله آسان به مرحله سخت مطالعه می رساند. این سه موضوع هم مواردی بوده که تا امروز به صورت جسته و گریخته در کشور ما اتفاق افتاده است.

حالا ما مواجه هستیم با موضوع جدیدی که در مجمع ناشران انقلاب اسلامی و در سامانه کارشناسی مجمع ناشران به نام اینفوگرافی ها تولید شده است. اینفوگرافی ها همان داده نماهای کتاب هستند.

حقی : پیرامون ضرورت اینفوگرافی باید به این نکته اشاره کنم که بسیاری از مخاطبان ما هستند که دسترسی به کارشناس ارشد و کارشناس یک موضوع را ندارند. متاسفانه هنوز هم در کشور ما ساز و کارهای دقیقی برای ارائه و معرفی کتب به مردم چه توسط نهادهای مردمی و چه توسط نهادهای حاکمیتی طراحی نشده است. این هم خلائی است که باید برای آن فکر اساسی کرد زیرا نمی توان مخاطب را در انبوه کتاب متحیر رها کرد.

در اینفوگرافی کارشناسی آمده و شروع کرده با مخاطب صحبت کردن و مجموعه ای از نشانه ها، قیدها و عوامل مختلف را در کنار هم می گذارد تا مشخص کند که دقیقا این مخاطب در فلان موضوع دنبال چه چیزی می گشت. به عبارت دیگر مخاطب در مواجهه با یک موضوع با نیاز اجمالی خود آشناست که مثلا من به موضوع تاریخ علاقه مندم. ولی وقتی از او سوالات بیشتری صورت می گیرد مشخص می شود که به تاریخ بزرگان دینی علاقه مندبوده و دنبال کتابهای با این موضوع می گشته است.

فرض کنید بیماری به سراغ پزشک می رود. پزشک با شناخت دقیق و سنجش برخی نشانه ها مانند نبض و فشار و...دقیقا متوجه می شود که او چه مساله ای دارد و چه دارویی برای او خوب است. در اینفوگرافی ها ما با قرار دادن مجموعه ای از سوالات و نشانه ها متوجه می شویم که مخاطب دقیقا بدنبال چه کتابی است. مخاطب را از مساله اجمالی خود به سوی تفصیل می بریم. بنابراین ما در اینجا دنبال سیر مطالعاتی دادن نیستیم. بلکه بدنبال تدقیق و تعمیق بیشتر در مساله مخاطبیم. شاید بشود اینطور گفت که این اینفوگرافی ها به نوعی یک کارشناس سخنگوی همیشه در دسترس است. چرا که بیشتر سوالات را مطرح کرده و پاسخ داده است.

حقی : ببینید ما در حال حاضر در حال تدارک دیدن دو نوع دسترسی هستیم. نخستین دسترسی به این صورت است که به صورت نقشه ای همانند نقشه ایران و در این قالب چاپ و منتشر شود. دسترسی دوم دسترسی از طریق وب است. بر این اساس انشاالله به زودی از طریق وب نیز اتفاق هایی خواهد افتاد.

حقی : از آنجایی که در اینفوگرافی ما مسئله را به صورت عام دیدیم و بر روی همه کتاب های خوب بازار در این حوزه عملیات اینفوگرافی انجام دادیم و از طرف دیگر اینگونه نیست که ما هرسال با انبوهی از کتاب های مفید جدید منتشر شده روبرو شویم. زیرا متاسفانه تولید کتاب بالا است ولی کتاب خوب کم تولید می شود.

بر این اساس لزومی ندارد که اینفوگرافی ها نیاز داشته باشد که هر 6 ماه و یا یک سال یک بار بروز رسانی شوند. زیرا خود اینفوگرافی حداقل 300 عنوان کتاب دارد و هر سال هم 15 الی 20 عنوان کتاب به آن اضافه می شود. در حقیقت اینگونه که تجربیات من نشان می دهد هر سه سال یک بار این اینفوگرافی نیاز به بروز رسانی خواهد داشت.

حقی : اولا به نظر من اگر این اینفوگرافی خوب معرفی شود می تواند اصل نیاز جامعه کتاب خوان ما را برطرف کند. زیرا جامعه کتاب خوان ما دوست دارد بداند که در یک کتاب چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. یا اینکه این کتاب به درد کجای زندگی او می خورد. بر این اساس اگر این طرح را خوب بتوانیم معرفی و ترویج کنیم موجب می شود تا بسیاری از مسئله های مخاطبان در موضوع ها و کتاب های مورد مطالعه آنها حل شوند.

حقی : اینفوگرافی های ما در پنج موضوع است. بر این اساس این موضوع ها شامل فلسفه، روانشناسی، تاریخ، شعر و داستان است. در حقیقت در اینفوگرافی های ما از 150 تا 350 عنوان کتاب وجود دارد. اگر هم بخواهیم یک میانگین بگیریم در هر اینفوگرافی 250 عنوان کتاب وجود دارد.

حقی : این اینفوگرافی برای نهادها و ارگان ها دو الی سه کارکرد اصلی دارد. نخست اینکه این طرح حتما برای نهادهای کتابخانه کل کشور به شدت قابل استفاده است. زیرا آنها نیز در آنجا با مخاطبانی روبرو هستند که دائما از آنها سوال می پرسند. بر این اساس اینفوگرافی ها خیلی خوب و راحت می کتوانند کتاب های خوب را به مخاطبان خود معرفی کنند.

کارکرد دوم این طرح نیز برای فروشگاه های کتاب است. بر این اساس ان شاالله بنا داریم که بزودی در یکی دو فروشگاه بزرگ کشور این کار را به صورت آزمایشی اجرا کنیم. به این صورت که اینفوگرافی ها در فروشگاه های کتاب نصب می شود و قفسه های کتاب بر اساس اینفوگرافی چیده و معرفی شود. بعلاوه فضاهای فرهنگی شهر و فضاهای فرهنگی مختلفی که در تمامی نقاط یک شهر وجود دارند که تمام آنها نیز قابل استفاده هستند.

نکته دیگر اینکه از آنجایی که اینفوگرافی بر اساس نیاز مخاطب و قیدهایی که به او زده می شود و نیاز آنها را دقیقا مشخص می کند به شدت قابل استفاده برای برنامه سازان تلویزیون و برنامه سازان فضاهای ترویجی است.