نماز جمعه نماد شکوه و اجتماع امت اسلامی:

سیره حضرت علی(ع) در خطبه‌های نماز جمعه

کدخبر: 2089996

«بر اساس منابع موجود، امروزه ما در حدود ۱۷ خطبه از حضرت را در دست داریم که از این تعداد، یک خطبه نماز عید فطر، یک خطبه نماز عید قربان و مابقی خطبه های نماز جمعه می‌باشد».

به گزارش « نسیم آنلاین »، سایت "فرهنگ نیوز" نوشت:

نماز جمعه که یکی از وجوه معانی«ذکر» و «صلوه» در قرآن است، در واقع عبادت جمعی خداوند است. گزارش‌هایی که از محتوای خطب جمعه پیامبر(ص) و امامان معصوم و دیگر حکومت‌های اسلامی به دست رسیده نشان می‌دهد که این خطبه‌ها گاه حاوی مضامین اجتماعی و سیاسی نیز می شده است؛ اما در دوره های بعدتر تحولاتی در محتوای خطبه‌ها و دلالت‌های آنها رخ داد که موجب شد نماز جمعه یک سره رنگ جکومتی و سیاسی به خود بگیرد. نماز جمعه ازهمان صدر اسلام مورد توجه حضرت رسول اکرم(ص) بوده و بعدها نیز در ادوار مختلف تاریخی تداوم یافت. از این منظر، نماز جمعه یکی از مهم‌ترین تربیون‌های است که اسلام در اختیار دولت اسلامی قرار داده تا در جهت انسجام امت اسلامی(وحدت)، آگاهی بخشی به جامعه، ترویج و تفسیر احکام اسلامی و نیز هدایت مردم به سوی رستگاری از آن استفاده شود.

این اصل در دوره کوتاه مدت خلافت حضرت امیرالمومنین(ع) نیز مورد توجه قرار گرفت. تاکید و توجه حضرت امیرالمومنین(ع) به نماز جمعه و نمازهای عیدین منجر به این شد که شیعیان حضرت، اهتمام بیشتری بر ثبت وضبط خطبه‌های نماز جمعه و عیدین حضرت داشته باشند به گونه‌ای که «آقا بزرگ تهرانی» از ده‌ها کتاب که در قرون گذشته به بحث خطب حضرت پرداخته اند یاد کرده است. از جمله کتاب ؛«زید بن وهب جهنی» است. این کتاب حجم بیشتری از خطب حضرت را جمع آوری کرده بود اما متاسفانه امروز دیگر در دسترس محققان قرار ندارد.

اهمیت این کتاب در این است که زمانی که این اثر جمع‌آوری شده بود، هنوز نهج البلاغه توسط سید رضی گردآوری نشده بود. با این حال در اثر نعقدالفرید» ابن ربه در قرن چهارم و خودنهج البلاغه که در قرن پنجم توط سید رضی جمع‌آوری شده و مستدرکاتی که بر کتاب شریف نهج‌البلاغه نوشته‌اند، می‌توانیم به بخشی از خطبه‌های حضرت دست پیدا کنیم.

اهمیت نوشتار پیش روی، در این است که؛ از آنجایی که به خطبه‌های نماز جمعه و عیدین حضرت برای تحلیل رویداها و حوادث آن عصر چندان توجه نشده، می‌تواند فتح یابی برای رسیدن به آگاهی‌های جدید در تحلیل هر چه بهتر رویدهای آن عصر و نیز رویکردهای حضرت علی(ع) به نماز جمعه باشد.

بر اساس منابع موجود، امروزه ما در حدود 17 خطبه از حضرت را در دست داریم که از این تعداد، یک خطبه نماز عید فطر، یک خطبه نماز عید قربان و مابقی خطبه‌های نماز جمعه می باشد. از این خطبه‌های دو مورد در مدینه، یک مورد در بصره و چهار مورد در کوفه، و مابقی خطبه‌های به زمانی مکانی معلوم نیست کجا ایراد شده است. همچنین از مجموع 17 خطبه، 5 خطبه به طور کامل به دست مارسیده و 12 خطبه مابقی نیز به صورت ناقص در دسترس قرار داردند.

بررسی محتوای خطبه های حضرت:

با کمال تاسف باید گفت که تاکنون محتوای خطبه‌های حضرت علی(ع) کمتر مورد توجه قرار گرفته است در حالیکه خطبه‌های حضرت بیانگر دیدگاه حاکم اسلامی نسبت به شرایط موجود جامعه اسلامی است که گاهی در بردارنده نصیحت، گاهی هشدار و گاهی امر به معروف و نهی از منکر است که برای امروز جامعه اسلامی از اهمیت و ضرورت بسیاری برخودار است. اکثر مسائلی که در دوران زمامداری حضرت پیش آمده، مشکلات فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی بوده است و دراین زمینه، حضرت با رویکرد به جامعه شناختی جامعه اسلامی، برای حل مشکلات و بر طرف ساختن معظلات به وجودآمده، موضوعاتی را در بعضی خطبه ها به صورت مکرر و موکد، بیان داشته اند.

بررسی اجمالی از 17 خطبه‌ای که اکنون در دسترس ما هستند نشان می‌دهد که چندین مولفه به عنوان اولویت‌های اصلی و اساسی حضرت در این خطبه‌های مطرح شده‌اند که مهترین آنها عبارتند از: خداوند سبحان، رسالت نبی مکرم اسلام، امامت، فرایض دینی ، غدیر، دنیا، مرگ و قیامت، تقوا، نفاق، قران، اعساد اسلامی و دع

سیره حضرت علی(ع)در خطبه خوانی:

حضرت در امر خطبه خوانی تمام آنچه به عنوان شعائر امر در دوره پیامبر(ص) انجام می شد را رعایت می‌کردند. از سوی دیگر، حضرت بنا به اقتضاعات زمان و مکان به عنوان خلیفه مسلمین، اقدامات مهمی در زمینه انجام اجرای هر چه باشکوه تر این امر انجام می دادند که امروزه باید به عنوان سیره آن حضرت در برپایی نماز جمعه به حساب می آید که به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنیم:

1.مشارکت زندانیان در نماز جمعه:

در این باره روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که حضرت کسانی را که بواسطه بدهکاری و یا تهمت در زندان بوده اند، آزاد می کردند تا در نماز جمعه حضور پیدا کنند و سپس بعد از نماز آنها به زندان برگردانده می شدند. این مسئله امروزه بسیار مهم و قابل تامل و توجه است.(مستدرک الوسائل،ج6، ص27). از امام صادق(ع) همچنین روایتی نیز وجود دارد که تبهکاران نیز برای نماز جمعه در عصر امیرالمومنین(ع) آورده می شدند که البته برای اینها محدودیت های هم در نظر گرفته می شد(وسائل الشیعه، ج7،ص408).

2.نهی مسافرت در روز جمعه:

از آنجایی که نماز جمعه به عنوان یک امر سیاسی و اعتقادی اهمیت بسیار زیادی در جامعه دارد، حضرت علی(ع) به دوستان و اصحاب خود می‌فرمودند تا جایی که امکان دارد، در روز جمعه مسافرت نکنند تا بتوانند در این اجتماع بزرگ شرکت کنند. در این باره آمده است که حضرت در نامه ای به حارث حمدانی می فرمایند:«...و لاتسافر فی یوم جمعه حتی تشهد الصلاه-الا فاصلا فی سبیل الله او فی امر تعذر به..»(نهج البلاغه، نامه 69) در روز جمع تا نماز را نگزاری به سفر نرو، مگر این است که سفرت در راه جهاد برای خدا خدای تعالی، یا برای کاری عذر داشته باشی، باشد...

3.خواندن سوره در پایان خطبه:

بررسی خطبه های حضرت موید این نکته است که ایشان در پایان خطبه های های اول، سوره های متفاوت از قرآن و در پایان خطبه های دوم، آیاتی مختلفی از قرآن را تلاوت می کردند. بر طبق نقل شیخ طوسی در کتاب مصباح المجتهد، حضرت در پایان خطبه اول، سوره توحید، یا سوره الکافرون و یا سوره والعصر ار تلاوت می کردند.(مصباح المجتهد، ص603). البته شیخ طوسی روایات دیگری را نیز در این زمینه بیان می کند؛ از جمله اینکه در روایتی از ابومخنف نقل می کند که حضرت علی(ع) بعد از پایان خطبه اول، همیشه سوره توحید را می خواندند؛«خطب امیرالمومنین فی یوم الجمعه، الی ان قال، ثم یبدا بعد الحمد بقل هو الله احد، او بقل یا ایها الکافرون، او باذا زلزلت الارض، او بالهاکم التاثر، او بالعصر، و کان مما یداوم علیه، قل هو الله احد»( تهذیب الاحکام، ج1، ص439) . با کنار هم قرار دادن روایات یاد شده، می توان چنین استنباط کرد که قدر متیقن، حضرت پس از پایان خطبه اول یک سوره کامل را تلاوت می کردند.اما در رابطه با این که امام علی(ع) در پایان خطبه دوم چه سوره یا آیه ای را تلاوت می کردند، هیچ مستندی یافت نشد، ولی با تتبع در خطبه های حضرت چنین به دست می آید که در این قسمت از خطبه ها سوره کاملی تلاوت نشده است و حضرت فقط به تلاوت آیه 90 از سوره مبارکه نحل 92 و 201 از سوره بقره بسنده کرده اند.

ادامه دارد...

در یادداشت بعدی، ادبیات خطبه های حضرت را به لحاظ سیاسی، انتقادی، حاسی و تبلیغی مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

ارسال نظر: