اخبار آرشیوی

اندیشکده شورای آتلانتیک گزارشی با عنوان " ایران منزوی به لحاظ استراتژیک از فرصتها برای گسترش نفوذ خود در منطقه استفاده می کند" منتشر کرده است که اشراف در فرصتهای گذشته بخش اول این مطلب را منتشر کرد. اینک بخش دوم این مطلب را می خوانید: به گزارش اشراف بخشی از این گزارش به بررسی روابط ایران با کشور همسایه خود عراق می پردازد که روزگاری نه چندان دور درگیر نبردی خونین بوده اند. ایران و عراق ایران و عراق که قرن ها زندگی تحت لوای حکومت ایرانی و سپس اسلامی آنها را به یکدیگر مرتبط ساخته است، اغلب رقیب یکدیگر برای سلطه منطقه ای بوده اند و بخصوص از 1980 تا 1988 با هم وارد یک جنگ خونین شدند که یک میلیون نفر کشته یا زخمی بر جا گذاشت. بسیاری از اعراب سنی ایران را برنده اصلی حمله نیروهای تحت امر آمریکا به عراق در سال 2003 می دانند که باعث سرنگونی رژیم صدام حسین شد. بعد از این حمله، ایران نه فقط سرسخت ترین دشمن خود را در صحنه ندید بلکه همچنین موفق شد نفوذ خود را در میان گروه های شیعه ای که روابط محکمی با ایران قبل از سرنگونی صدام نداشتند، گسترش دهد. ایران از سال 2005 نقش مهمی در شکل گیری دولت های عراقی داشته است که آخرین نمونه آن کمک به نوری المالکی نخست وزیر عراق برای حفظ قدرت با وجود موفقیت بیشتر حزب سکولار العراقیه به رهبری ایاد علاوی در انتخابات مارس 2010 است. تا لحظه تنظیم این گزارش، نفوذ علاوی در حکومت عراق نامعلوم بود و تصمیم گیری عمدتا بدستان سیاستمدارانی صورت می گیرد که خود را مدیون تهران می دانند. اما مثل مورد افغانستان، ایران باعث رنجش در میان مردم بخصوص همکیشان خود در عراق شده است که عمدتا با تاکتیک های گسترده ای صورت می گیرند که ایران با آنها زمینه را برای تشدید درگیری های قومی در عراق از سال 2004 تا 2008 فراهم کرده است . این مساله تاثیرات بسیار بدی بر اقتصاد عراق گذاشته است. عراقی ها گاهی مجبور هستند کالاهای ایرانی را خریداری کنند در حالی که ترجیح می دهند کالاهای کشورهای دیگری را بخرند. آنها بخصوص از این مساله شکایت دارند که واردات غذاهای ایرانی عملا فرصت تجاری را از کشاورزان عراقی می گیرد. خریداران عراقی وقتی به قصابی ها مراجعه می کنند از آنها سوال می شود آیا «مرغ شیعی می خواهند یا سنی؟» (مرغ شیعی از ایران وارد می شود و از سوی یک آیت الله ایرانی در شهر مذهبی قم حلال محسوب می شود) عراقی ها همچنین از این مساله ناراحت اند که شرکت های ایرانی عملا صنعت زوار ایرانی را که بسیار درآمدزا است فقط به شهرهای مقدس شیعه مثل نجف و کربلا محدود کرده اند. (20) ایران با گروه های مختلف شیعه همکاری کرده است و با صرف هزینه بیشتر می خواهد نفوذ خود را در عراق به حداکثر برساند. اولین شریک اصلی ایران حزب شورای عالی انقلاب اسلامی در عراق بود ـ یک سازمان متشکل از تبعیدیان عراقی که در ایران و بدست دولت این کشور در اوایل دهه 1980 شکل گرفت. وقتی این گروه ـ که در سال 2007 نامش را به شورای عالی عراق تغییر داد که این کار تاحدی با هدف کاهش وابستگی اش به ایران صورت گرفت ـ به دولت های عراق پیوست و گروه شبه نظامی خود با نام بدر را در نیروهای مسلح جدید عراق ادغام کرد، ایران به مقتدا صدر و سپاه مهدی او نزدیک شد که اعضایش عمدتا از طبقات پائین شیعیان عراق هستند. تهران همچنین از سازمان های انشعابی دیگر صدر موسوم به گروه های ویژه ـ یکی از آنها گروه موسوم به لیگ اهل حق است ـ حمایت کرد تا بر حملات خود بر سنی ها و نیروهای آمریکایی بیفزایند. صدر که از نوادگان یک خانواده مذهبی شیعه معروف با متعلقاتی در ایران، عراق و لبنان است بعضا به دیده یک حسن نصرالله بالقوه جدید ـ رهبر کاریزماتیک حزب الله لبنان شریک ایران در لبنان ـ نگاه می شود. اما صدر در سال 2007 در نبرد قدرت با شورای انقلاب اسلامی عراق شکست خورد و نیروهایش نیز در سال 2008 بدست نیروهای تحت امر مالکی و ارتش آمریکا در بصره از هم پاشیدند. او به ایران گریخت ـ از قرار معلوم برای مطالعات مذهبی تا به درجه آیت اللهی برسد اما به احتمال قوی بخاطر اینکه او به این نتیجه رسیده که نمی تواند بدون حمایت ایران دوام بیاورد. جناح او که در انتخابات قبلی توانست 40 کرسی در پارلمان جدید 325 نفری عراق بدست بیاورد تحت فشار ایران به احزاب شیعه دیگر پیوست که خواستار نخست وزیری مالکی بودند. صدر خود در 5 ژانویه 2001 در سکوت خبری بعد از سه سال حضور در ایران به نجف بازگشت اما بعد از فقط 15 روز ظاهرا بخاطر تهدیدات جدی از سوی لیگ اهل حق (21) به ایران بازگشت. مقام های آمریکایی می گویند، ایران آنقدرها که خود مدعی است در عراق قدرتی ندارد و کشورهای دیگر از جمله ترکیه اگر به اندازه ایران در عراق قدرت نداشته باشند از آن کمتر ندارند. «مایکل کوربین»معاون مشاور وزیر خارجه آمریکا اخیرا گفت، «ایران در برخی از عرصه ها درصدد اعمال نفوذ برآمده اما شکست خورده است.» او گفت، ایرانی ها بعد از اینکه متوجه شدند تعامل با شبه نظامی نتایج عکس برای آنها داشته، به «قدرت نرم» روی آورده اند. کوربین خاطرنشان کرد، «موانعی طبیعی» وجود دارند که به ایران اجازه نفوذ در عراق را نمی دهند که این مساله ناشی از اختلافات تاریخی بین اعراب و فارس ها و خصومت دیرینه بین دو کشور از زمان جنگ ایران و عراق و اولین جنگ خلیج (فارس) است. (22) با وجود این واقعیت که 70 درصد ارتش صدام شیعه بودند، کمتر از یک هزار نفر از عراقی ها در طول جنگ ایران و عراق از حضور در ارتش امتناع کردند.(23) ایران هنوز هواپیماهای عراقی را که در سال 1991 وقتی نیروهای ائتلافی تحت امر آمریکا نیروهای عراقی را از خاک کویت بیرون کردند در این کشور فرود آمدند، به عراق برنگردانده است. عراق هنوز غرامت جنگ هشت ساله بین دو کشور را نپرداخته است و دو کشور هنوز با یکدیگر پیمان صلح امضاء نکرده اند. در سال 2006 وقتی جنگ های قومی در عراق در اوج خود بودند ، تعداد معدودی از مردم ایران با همکیشان خود در عراق همدردی کردند. (24) با وجود این اختلافات، ایران همچنان متنفذترین قدرت خارجی در عراق است. عراقی ها معتقدند که تاکید مالکی بر لزوم عقب نشینی 48 هزار نیروی باقیمانده آمریکا در عراق تا اواخر امسال ـ طبق توافق 2008 بین عراق و آمریکا با عنوان قرارداد جایگاه نیروها ـ همان چیزی است که ایران می خواهد. آمریکا امیدوار است حضور دیپلماتیک و نمایندگی نظامی گسترده ای در عراق داشته باشد اما گزارش اخیر سنای آمریکا حاوی سوالاتی فراوانی درباره امنیت آمریکایی ها در عراق بعد از خروج بخش اعظم ارتش آمریکا از این کشور است. (25) مقام های آمریکایی همچنین نگرانند که آیا عراق می توانند در غیاب بخش عمده نیروهای آمریکایی از مرزهای خود محافظت کنند یا خیر. اگر ایران و آمریکا درباره برنامه اتمی ایران با یکدیگر درگیر شوند، آمریکایی هایی که هنوز در عراق هستند هدف حملات تلافی جویانه ایران و گروه های طرفدارش قرار خواهند گرفت. در نهایت اینکه وجود یک عراق قدرتمند و ثروتمند می تواند رقیبی برای ایران در رهبری منطقه ای باشد اما این شرایط در آینده نزدیک محقق نخواهد شد. یک تاثیر مهم از سرنگونی صدام تقویت نفوذ ایران در عراق و کاهش نفش عراق در بخش های مهمی از جهان عرب است که شاهد افزایش قدرت شیعیان در برابر قرن ها سلطه سنی ها است. ادغام عراق در جهان عرب یک فرایند تدریجی است که ممکن است با ناآرامی های ناشی از سرنگونی دولت های تونس و مصر که از حمایت آمریکا برخوردار بودند، مختل شود. بعید است در نشست سران اتحادیه عرب که قرار است این ماه در بغداد برگزار شود (مارس 2011) ـ نشستی که قرار است اولین نشست برای ادغام مجدد عراق به عنوان یک قدرت عرب باشدـ مقام های ارشد کشورهای عربی حضور یابند. از سال 2007 تاکنون هیج تعامل دوجانبه ای بین ایران و عراق وجود نداشته است و بعید است تا زمانی که مناقشه اتمی بین ایران و آمریکا حل نشده و عرصه سیاست داخلی در ایران ناآرام است ـ گفتگویی بین دو طرف شکل بگیرد. ایران و لبنان به گزارش اشراف در ادامه گزارش اندیشکده شورای آتلانتیک آمده است : روابط عمیق بین لبنان و ایران به قرن شانزدهم میلادی بازمی گردد ، زمانی که پادشاه صفوی در ایران تصمیم گرفت شیعه را به عنوان مذهب حکومتی در ایران گسترش دهد و در این راستا اقدام به وارد کردن روحانیان عرب ـ عمدتا از لبنان ـ کرد تا مردم ایران را با این مذهب آشنا کنند. هنوز هم خانواده روحانیان با یکدیگر روابط نزدیکی دارند: محمد خاتمی رئیس جمهور پیشین ایران با یکی از خواهرزادگان امام موسی صدر روحانی کاریزماتیک ایرانی تبار ازدواج کرده است. امام موسی صدر کسی است که بخاطر ایجاد آگاهی شیعی در لبنان در اواخر 1960 و 1970 معروف است. (26) ( مقتدا صدر یکی از دایی زادگان امام صدر است) بعد از انقلاب اسلامی 1979، ایران حضور فعال تری در لبنان داشت و از روابط مذهبی و همین طور پیوندهای سیاسی بین شخصیت های مخالف ایرانی و شبه نظامیان فلسطینی در لبنان در دهه 1970 استفاده فراوانی کرد. حزب الله لبنان بعد از حمله نظامی اسرائیل به لبنان در سال 1982 شکل گرفت، اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چندین گروه متشکل از شبه نظامیان شیعه جوان را با یکدیگر متحد کردند و به تدریج قدرتمندترین قدرت سیاسی و جناح سیاسی در لبنان را که همین حزب الله لبنان است، شکل دادند. اگر در دهه 1980 ، حزب الله عمدتا به آدم ربایی و انفجار خودروها شناخته می شد در دهه 1990 این سازمان تمرکز خود را بر خدمات اجتماعی و سیاست های پارلمانی گذاشت. حزب الله اما در عین حال وجهه خوبی از خود به عنوان «مقاومت» موفق در برابر اسرائیل بر جا گذاشت و باعث تسریع در روند عقب نشینی اسرائیل از منطقه ممنوعه در جنوب لبنان در سال 2000 شد، جایی که سربازان اسرائیل مدام در معرض حملات چریکی متعدد حزب الله قرار داشتند. حزب الله همچنین از نظر خود در جنگ سال 2006 با اسرائیل سربلند بیرون آمد. این جنگ بخش عمده ای از لبنان را ویران کرد اما نتوانست به رهبری حزب الله آسیبی برساند. حزب الله که بعد از حادثه ترور رفیق حریری نخست وزیر پیشین لبنان در سال 2005 در موضع تدافعی قرار گرفته بود بلافاصله به سیاست متوسل شود. تا سال 2008 بعد از نمایش قدرتی کوتاه در بیرون، حزب الله توانست جایگاه موسوم به سومین بلوک قدرت را در کابینه لبنان بدست بیاورد که به آن این امکان را می داد تا اقدامات دولت لبنان را وتو کند. حزب الله در 12 ژانویه 2011 از این قدرت استفاده و دولت سعد حریری را بخاطر خودداری اش از پایان بخشیدن به تحقیقات سازمان ملل درباره ترور پدرش به زیر کشید. حزب الله در حال حاضر از نجیب میقات نخست وزیر منتخب لبنان حمایت می کند با این امید که او در صورت کشیده شدن پای اعضای حزب الله به پرونده ترور رفیق حریری ، همکاری این کشور را با گروه تحقیقات سازمان ملل را قطع کند. زمانی که این اتهامات مطرح شوند، ضربه سنگینی به وجهه حزب الله و ایران در جهان عرب وارد خواهد آمد. رابطه ایران/حزب الله یکی از مهم ترین ائتلاف های دفاعی ایران است ـ ائتلافی نه با یک بازیگر دولتی بلکه بازیگری غیردولتی. تحلیلگران درباره میزان کنترل ایران بر فعالیت های حزب الله با یکدیگر اختلاف نظر دارند. بیشتر آنها معتقدند که حزب الله قبل از برداشتن گام های بزرگ که می تواند منطقه را وارد خشونت گسترده کند با ایران رایزنی می کند اما تاکتیک های روزانه اش را خود تعین می کند. علی فیاض رئیس مرکز مشاوره مطالعات و مستندات ، یک اتاق فکر وابسته به حزب الله در بیروت در سال 2008 گفت، حزب الله یک شریک برابر ـ اگر نه بزرگ تر در تدوین استراتژی ها در مورد جنگ اعراب و اسرائیل است. او گفت، فرایند تصمیم گیری ایران در گرو این است که حزب الله چه مساله ای را مطرح می کند و چه مشاوره ای به رهبران ایرانی می دهد. این رابطه مثل یک خیابان دو طرفه است.» (27) گزارش اشراف می افزاید در ادامه این گزارش تاکید شده است که ایران بودجه و تسلیحات قابل توجهی در اختیار حزب الله قرار می دهد اما گمان می رود مبالغ بیشتر عمدتا از طریق لبنانی های شیعه در تبعید در اختیار آن قرار می گیرد که محل زندگی آنها از خاورمیانه تا آفریقا و آمریکای لاتین گسترده است. حزب الله در قاچاق مواد مخدر و دیگر جنایات سازمان یافته و همین طور تجارت غیرقانونی نیز دست دارد. (28) این سازمان عمدتا بخاطر ارائه خدمات مختلف برای سنین مختلف برای شیعیان حمایت گسترده عمومی را جلب کرده است. شیعیان لبنان جامعه ای متکثر اما به لحاظ تاریخی سرکوب شده هستند. (29) «آنتونی کوردزمن» کارشناس نظامی و امور خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی درباره روابط حزب الله و ایران و سوریه که یک مسیر ترانزیت و منبع ارسال سلاح به حزب الله است، گفت: « هر کدام از طرفین از دیگری استفاده می کند. در واقع یک ائتلاف متحد مشخص بین آنها وجود ندارد بلکه آنها صرفا مجموعه ای پیچیده از نیروهای سیاسی هستند که دور هم جمع شده اند.» (30) در عین حال، پیامد هرگونه شکست در مذاکرات صلح اسرائیل/سوریه این خواهد بود که دمشق هیچ دلیلی برای کاهش روابطش با حزب الله یا ایران نمی بیند. سوال اصلی این است که اگر اسرائیل ـ یا آمریکا ـ بخواهد درصدد نابودی تاسیسات اتمی ایران برآید یا کار دیگری علیه ایران انجام بدهد ـ مثل حمله به ناوهای جنگی ایران که از کانال سوئز می گذرند ـ آیا حزب الله از دهها هزار راکتی که از ایران و سوریه برای حمله به اسرائیل گرفته است، علیه اسرائیل استفاده خواهد کرد. «دیوید شنکر» کارشناس لبنان در موسسه واشنگتن برای سیاست خاورنزدیک می گوید:« رای دهندگان به حزب الله دنبال جنگ نیستند. ما نمی دانیم حزب الله بین حفظ جایگاه خود در لبنان و دفاع از ایران کدام یک را انتخاب خواهد کرد.» 'گزارش اشراف می افزاید قسمت سوم و پایانی این مطلب در روزهای آینده منتشر خواهد شد