مصرف ۷۰ درصدی آب کشاورزی در ایران با توجه به اقلیم امری طبیعی است/ باید گردشگری جای توسعه کشاورزی را بگیرد

گروه اجتماعی خبرگزاری فارس: متهم اصلی مصارف آب در ایران کشاورزی با مصرف بالای 90 درصد مطرح است، این روزها که با گرم شدن هوا مساله بحران آب باز هم جدی شده است و گزارش های هواشناسی حاکی از خشکسالی در تمامی مناطق کشور است، تصمیم گرفتیم میزان مصارف آب را با توجه به آمار موجود بررسی کنیم به همین منظور میزگرد بررسی مصارف آب در ایران با حضور فریبرز عباسی رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی، مصطفی فدایی فرد مدیر سابق طرح جامع آب کشور و رئیس کمیته ارزیابی سیلاب و کارشناس منابع آب ایران برگزار شد.

ابتدای این میزگرد فدایی فرد با بیان اینکه آمار و ا طلاعاتی که سازمان جهاد کشاورزی در زمینه مصارف آب منتشر می کند با آمار و اطلاعات مرکز آمار در این زمینه همخوانی نداشته و گاهی مغایرت های جدی دارد گفت: این مغایرت ها به این دلیل است که در هیچ کدام از دستگاه های دولتی بهایی زیادی به آمار نمی دهیم و این خلاء بزرگی است که بسیاری از طرح های ما را به سمت مغایرت به محیط زیست پیش برده است.

این کارشناس منابع آب خاطرنشان کرد: نبود آمار متقن در دیگر دستگاه ها هم وجود دارد برای مثال ایستگاه های آب سنجی، آب تجدیدپذیر کشور هنوز آمار جمع بندی شده مناسبی ارائه نمی دهد این آمار از 130 آب تجدیدپذیر تا 80 درصد متفاوت است که این امر ناشی از نبود آمار متقن است.

مصرف زیاد آب کشاورزی در ایران با توجه به اقلیم امری طبیعی است

فریبرز عباسی رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی نیز در ابتدای سخنانش با تأکید بر اینکه این مسئله در کشور عمومیت دارد، گفت: ما آمار متقنی در حوزه های مختلف آب نداریم و این باعث می شود که نتوانیم برنامه ریزی مناسبی برای بهبود شرایط داشته باشیم.

وی در خصوص مصارف آب در بخش کشاورزی نیز اظهار داشت: از آنجایی که در کشوری با اقلیم خشک و نیمه خشک و بارندگی معادل یک سوم میانگین جهانی زندگی می کنیم و پتانسیل تبخیر آب در کشور ما سه برابر میانگین جهانی است همچنین بارندگی ها نیز از لحاظ مکانی و زمانی توزیع مناسبی ندارد باید در مصارف مان وسواس بیشتری داشته باشیم.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی خاطرنشان کرد: تولیدات کشاورزی در کشورمان امنیت غذایی ما را به وجود می آورد که وابسته به استفاده از منابع آب است.

وی مصرف زیاد آب کشاورزی در ایران را امری طبیعی دانست و گفت: نوع آبیاری ما با کشورهای اروپایی متفاوت است چرا که آنها آبیاری های تکمیلی انجام می دهند و ما باید همه محصولات مان را در طول فصل آبیاری کنیم و به همین دلیل 90 درصد تولیدات کشاورزی ما وابسته به آبیاری است.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی به شاخص هایی در حوزه مصرف آب در کشاورزی پرداخت و تصریح کرد: شاخص هایی مثل راندمان، بهره وری و میزان و حجم مصرف آب باید برای اندازه گیری مصرف آب در کشاورزی مورد ارزیابی قرار گیرد.

وی در خصوص تشریح راندمان آبیاری گفت: این مسئله به سه مسئله بازمی گردد، 1- راندمان کاربرد در داخل مزرعه که بیشترین تلفات را دارد، 2- راندمان در کانال های توزیع که به کانال های درجه یک و درجه دو تقسیم می شوند 3- کانال های درجه سه و درجه چهار (کانال های توزیعی) که حاصل ضرب این سه، راندمان توزیع آب در کشور را تشکیل می دهد.

وی در ادامه تصریح کرد: یک دیتابیس نسبتاً خوب در کشور در حوزه راندمان های آبیاری از سوی مؤسسات فنی و تحقیقاتی جمع آوری شده که از سال 85 مورد مطالعه، تقویت و تشویق قرار گرفته است.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی خاطرنشان کرد: در این دیتابیس آمار و ارقام موجود در وزارت جهاد کشاورزی، دانشگاه ها و شرکت های مهندسی تحلیل و جمع بندی شده است که بر اساس آن آمار حوزه های تحقیقاتی حذف شده و تنها موارد مدیریت زارعان و بهره برداران را حفظ کرده اند.

راندمان مصارف آب در کشاورزی ایران یک روند صعودی را طی کرده ایم

وی ادامه داد: تقریباً 1200 رکورد در این دیتابیس وجود دارد که جمع بندی این رکوردها نشان می دهد در سه دهه گذشته (از دهه 70 تا ابتدای سال 94) راندمان کل مصرف آب در کشاورزی در دهه 70 تا 80 حدود 35 درصد و مطابق برنامه توسعه دهه 80 تا 90 این عدد به 40 درصد رسیده و در چند سال اخیر به 44 درصد افزایش یافته است.

عباسی بیان داشت: این آمار نشان می دهد ما خوشبختانه در راندمان مصارف آب در کشاورزی یک روند صعودی را طی کرده ایم که نتیجه برنامه ریزی های گذشته بوده است.

مشابه کشورهای در حال توسعه آب کشاورزی را مصرف می کنیم

به گفته این کارشناس راندمان مصارف آب کشاورزی ما در مقایسه با وضعیت جهانی مشابه کشورهای در حال توسعه است که در این کشورها راندمان حدود 45 درصد عنوان می شود، بر اساس گزارش فائو راندمان مصارف آب کشاورزی در کشورهای توسعه یافته 60 درصد بوده که ما با این رقم فاصله داریم که البته این فاصله را می توان به پای وضعیت اقلیمی و کاهش بارندگی ها نیز گذاشت.

افزایش راندمان 7 ـ 10 میلیارد صرفه جویی در آب کشاورزی از دهه 70

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی ادامه داد: تقریبا از دهه 70 به بعد به طور متوسط 0.7 واحد راندمان ما در بخش کشاورزی ارتقاء داشته که در هر کدام از برنامه های توسعه ای حدود یک واحد تعریف شده است. این افزایش راندمان 7 ـ 10 میلیارد صرفه جویی در آب را نشان می دهد.

وی به بررسی شاخص بهره وری آب نیز پرداخت و گفت: بهره وری به دو نوع اقتصادی و فیزیکی تقسیم می شود بهره وری اقتصادی یعنی از هر متر مکعب آب چقدر سود کسب می کنیم که در این زمینه ما آمار و ارقام کمی در اختیار داریم اما بهره وری فیزیکی به این معنی است که به ازای یک واحد آب چند کیلوگرم محصول تولید می شود. در خصوص این نوع بهره وری جمع بندی مؤسسات تحقیقات نشان می دهد از دهه 80 این شاخص حدود 0.8 و حال 1.3 کیلوگرم در مترمکعب رسیده ایم.

بهروری آب کشاورزی به افق های 1404 نزدیک شده است

عباسی در خصوص بهره وری آب در مقیاس جهانی نیز خاطرنشان کرد: اتاق بازرگانی ایران بر اساس یک تحقیق جهانی می گوید بهره وری آب در مقایس جهانی حدود 1.8 کیلوگرم در مترمکعب است اما در برنامه چشم انداز توسعه 20 ساله هدفگذاری شده که تا سال 1404 ما به عدد 1.6 کیلوگرم بر مترمکعب برسیم. از آنجایی که در حال حاضر این عدد 1.3 است تا آن سال 1404 می توانیم به این عدد جهانی نزدیک شویم.

وی افزود: در هدف گذاری های برنامه های توسعه ای افزایش 25 هزار کیلوگرم بر مترمکعب پیش بینی شده اما توانسته ایم در بازه 11 ساله، سالیانه 41 هزارم کیلوگرم رشد داشته ایم، حتی در این شاخص ها فراتر از هدفگذاری ها پیش رفته ایم.

فدایی فرد کارشناس آب در ادامه این اظهارات با تأکید بر اینکه باید خودمان را از تفاوت های آمار و اطلاعات جدا کنیم اظهار داشت: مشکل ما این است آمار و اطلاعات محدود ما به سادگی در اختیار کارشناسان و ارگان ها قرار نمی گیرد و برای گرفتن آمار باید هزینه بدهیم در حالی که در کشورهای توسعه یافته آمار به صورت روزانه بر روی سایت قرار می گیرد.

توسعه کشاورزی اشتباه است، باید بر روی توسعه گردشگری سرمایه گذاری کنیم

این کارشناس آب خاطرنشان کرد: ایران دیگر جای توسعه کشاورزی ندارد و تا به امروز هم به بیراهه رفته ایم، ما به اشتباه بر روی توسعه کشاورزی متمرکز شده ایم، بسیاری از کشورها با پتانسیل های کمتر از ما با درآمدهای گردشگری کل کشورشان را اداره می کنند در حالی کشوری مثل ایران که با مشکل آب مواجه است موضوع اشتغالش را آب محور کرده یعنی ما کشاورزی و صنایع مان آب بر هستند.

فدایی فرد ادامه داد: اگر می خواهیم به شکل اصولی محیط زیست و منابع آبی کشور را حفظ کنیم نباید به بهانه امنیت غذایی همه داشته هایمان را نابود کنیم چه لزومی دارد به بهانه تولید کشاورزی منابع آبی مان را از دست بدهیم دنیا با مسئله آب مجازی سرمایه هایش را حفظ می کند. افزون بر این هزینه های تولید محصولات کشاورزی ما به دلیل نبود شرایط نگهداری و صنایع تبدیلی بالا است، حدود 30 درصد تولیدات ما پیش از مصرف از بین می رود پس اگر بناست کشاورزی را هم حفظ کنیم باید به سمت توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی برویم.

قوانینی مانند حذف حق النظاره ها، صدور پروانه به چاه های غیرمجاز، کشاورزی در اراضی شیب دار منجر به نابودی منابع آبی مان شده است

وی نبود قوانین به روز و متناقض بدون برخی قوانین را از دلایل از بین رفتن منابع آبی کشور عنوان کرد و گفت: قوانینی مانند حذف حق النظاره ها، صدور پروانه به چاه های غیرمجاز، کشاورزی در اراضی شیب دار منجر به نابودی منابع مان شده است.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی با اشاره به اینکه مصرف آب در بخش کشاورزی و روش تعیین حقآبه در این بخش به دو دسته روش های غیرمستقیم (محاسباتی ـ تخمینی) که با خطا مواجه است و روش مستقیم همراه با اندازه گیری های میدانی و مزرعه ای تقسیم می شود، بیان داشت: روش دوم به شرطی که ابزارهای لازم وجود داشته باشد نتیجه بخش تر است چون از این روش می توانیم همه مصارف آب در همه مزارع را اندازه گیری کنیم و می دانیم که هر کدام از محصولات زراعی و باغی چه مقدار آب مصرف می کنند و با جمع زدن آن به مصرف واقعی آب در محصولات کشاورزی می رسیم اما در حال حاضر روش های غیرمستقیم روش های معمول هستند.

وی در ادامه گفت: بر اساس این روش بیلان (بارندگی، تبخیر، روان آب ها، میزان نفوذ و ورود و خروج آب از مرزهای مشترک)، اندازه گیری می شود و این اندازه گیری میزان آب تجدیدپذیر را محاسبه می کند که گاهی این ارقام و اعداد متفاوت است.

عباسی در خصوص علت تفاوت این ارقام اظهار داشت: تفاوت این آمار طبیعی است چون بارندگی ها در سال ها متفاوت است به خصوص در 8 سال اخیر حدود 15 ـ 20 درصد از سطح بارندگی ها کاهش یافته به همین دلیل آمار 130 میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در حال حاضر قابل قبول نیست.

وی با اشاره به اینکه برای دو دوره زمانی آمار بخش مصرف آب کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است، ابراز داشت: یک دوره بلندمدت 50 ساله (از سال 44 تا 94)و یک دوره کوتاه مدت 7 ساله منتهی به سال آبی 93 در این بررسی مورد ارزیابی قرار گرفته اند که بر اساس بررسی این دوره مدت 50 ساله، میزان مصرف آب تجدیدپذیر کشور 128 میلیارد و در دوره کوتاه مدت 106 برآورد شده است که قطعا این عدد برای چند سال اخیر باید کمتر محاسبه شود، چون بارندگی ها کمتر شده است.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی خاطرنشان کرد: این آمار میانگین مؤلفه هایی است که بخشی از آن در کشاورزی است .

تلفات آب در همه بخش ها به پای کشاورزی نوشته می شود

به گفته این کارشناس کشاورزی از میان 588 سد بزرگ و کوچک تراز نرمال 140 سد کشور را محاسبه کردیم که بر اساس آن 2.5 میلیارد تبخیر از پشت دریاچه سد ثبت شد و یا در کانال های انتقال و توزیع راندمان حدود 75 درصدی را نشان می دهد که تلفات آب 25 درصد است و همین طور در فصل زمستان که بخش کشاورزی نیاز به آب ندارد بخشی از آب پشت سد را برای تولید برق رها می شود و این آب رهاشده به حساب کشاورزی گذاشته می شود، حتی بخشی از آب مصرفی در فضای سبز شهرها و پارک ها به پای کشاورزی نوشته می شود، گاهی آب مصرفی باغ ویلاها را هم به همین حساب می گذارند و حتی حقابه های زیست محیطی! یعنی در واقع مشکلی که در محاسبه آب مصرفی کشاورزی وجود دارد این است که تلفات بخش های دیگر را به پای کشاورزی می گذارند و اگر این تلفات را از آب تجدیدپذیر کم کنیم تلفات ما در بخش کشاورزی به 70 درصد کاهش می یابد.

عباسی با اشاره به اینکه وزارت نیرو حجم آب تجدیدپذیر را با 2 کنتور آب شهری (6 درصد) و آب مصرفی در صنعت (2 درصد) از حجم بزرگ آب کم می کند و می گوید 92 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود، ابراز داشت: اگر تلفات را کم کنیم به همان عدد 70 درصد مصرف آب در بخش کشاورزی می رسیم.

وی در ادامه بیان داشت: هر چند آمار و ارقام متغیر است و بخشی از آن به دلیل مسائل اقلیمی است اما نبود اطلاعات دقیق و عدم برنامه ریزی باعث شده که ندانیم که چقدر آب در بخش های مختلف مصرف می شود.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی با تأکید بر اینکه باید در توسعه کشاورزی با احتیاط رفتار کنیم، اظهار داشت: به همین دلیل وزارت جهاد توسعه افقی کشاورزی را چند سالی ممنوع اعلام کرده و حتی برای کاهش سطح زیرکشت برخی محصولات هم برنامه ریزی های خوبی انجام داشته و در حال اجراست که حصول نتیجه آن نیازمند زمان است.

وی در ادامه به ذکر یک مثال در این زمینه پرداخت و گفت: سطح زیرکشت گندم از حدود 2.5 میلیون هکتار به 2 میلیون و 200 هزار هکتار کاهش یافته و ما به دنبال کاهش بیشتر آن هستیم همچنین برای کاهش سطح زیرکشت محصولات آب بر نیز برنامه ریزی شده است.

عباسی از ممنوعیت کشت برنج در همه استان ها به جزء استان های گیلان و مازندران خبر داد و گفت: در همین راستا هیچ نهاده و یارانه ای به کشت برنج در سایر استان ها داده نمی شود و کاشت برنج در دیگر استان ها تخلف محسوب می شود.

وی به حجم بالای قوانینی که در کشور در زمینه منابع آب وجود دارد و اجرا نمی شود اشاره کرد و مساله به قانون تحویل حجمی آب در بخش کشاورزی پرداخت و گفت: قانون تحویل حجمی آب در بخش کشاورزی در برنامه سوم، چهارم، پنجم و ششم توسعه موجود است اما عملی نشده است.

وی خاطرنشان کرد: اگر می خواهیم سطح زیر کشت محصولات آب بر محدود شود و آب در این بخش بهینه مصرف شود، باید قانون تحویل حجمی آب را به عنوان یکی از راهکارها بپذیریم چرا که اگر بهره برداران باید بدانند چقدر آب برای کشاورزی در اختیار دارند، تصمیم درستی می گیرند که چه محصولی با ارزش افزوده بیشتر و آب مصرفی کمتر بکارند اما متأسفانه این قانون مغفول مانده است.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی تعداد 700 هزار حلقه چاه که درصد بالای آنها ممنوعه هستند و در برداشت آب از آنها هیچ ملاحظه ای انجام نمی شود دیگر معضل موجود در این بخش برشمرد و گفت: با وجود قوانینی که داریم اما اجرا نمی شود می توان این معضل را نیز حل کرد.

فدایی فرد در پاسخ به این ادعا گفت: تا معیشت جایگزین نباشد باز هم با معضل چاه های غیرمجاز مواجه هستیم.

عباسی در خصوص کاهش ضایعات محصولات کشاورزی تأکید کرد: آمار و ارقام درست و دقیقی تا به حال در این زمینه نداشتیم اما بر اساس بررسی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی حدود 90 درصد ضایعات کشاورزی مربوط به 20 محصول باغی زراعی مختلف است که در این میان سبزی و صیفی ضایعات بسیاری دارد که باید با توسعه صنایع تبدیلی تکمیلی تبدیل به محصول با ارزش افزوده شوند.

تحویل حجمی، آموزش و فرهنگسازی و ورود تشکل ها و سازمان های مردم نهاد راه کاهش مصرف است

وی گفت: افزایش قیمت نهاده ها مثل آب هم مصرف را کاهش نمی دهند، همانطور که افزایش قیمت بنزین به کاهش مصرف کمک نکرد. باید به جای آن به سمت آموزش و فرهنگ سازی در کاهش مصرف آب پیش برویم. همچنین تحویل حجمی آب هم می تواند به کاهش مصرف منجر شود. علاوه بر این ورود تشکل ها و سازمان های مردم نهاد کمک کننده است چرا که این تشکل ها می توانند در تخصیص و توزیع آب به صورت نتیجه بخش کمک کنند این همان راهی است که کشورهای پیشرفته پیش گرفته اند.

اما فدایی فرد قوانین سخت و بازدارنده را برای کاهش مصرف مفید دانست و گفت: ما قوانین محکمی نداریم چه مردم و چه مسئولان دقیقه ای عمل می کنند.

وی با اشاره به اینکه یکی از باسابقه ترین کشورها در نگارش طرح جامع آب هستیم، گفت: هرچند تا به حال 6 طرح جامع به صورت مجزا مطالعه شده اما این طرح های جامع مورد استفاده قرار نمی گیرد.

بی توجهی به طرح های جامع آب در کشور

این کارشناس منابع آب با انتقاد از اینکه هنوز در کشور به صورت استانی آب را مدیریت می کنیم اظهار داشت: آب باید حوزه ای مدیریت شود نه استانی این روش مدیریتی در جهان امروز خنده دار است و باید نسبت به حل این مسئله اقدام کنیم.

فدایی فرد یادآور شد: تا وقتی که بازار آب نداشته باشیم مسئله آب مجازی حل نمی شود.

وی تأکید کرد: توسعه کشاورزی به لحاظ کمی منابع آب کشور را نابود می کند و این بخش به لحاظ کیفی هم به دلیل استفاده بی رویه، سموم دچار مشکلات عدیده ای است.

فدایی فرد در جمع بندی مطالب ارائه شده اش به انتقاد از مصارف شهری آب پرداخت و گفت: چمن کاری از سوی شهرداری های مختلف کشور مورد توجه قرار گرفته است در حالی که این نحوه آرایش شهری مربوط به مناطق مرطوب است و ما با اقلیم خشک و نیمه خشک باید درختکاری کنیم.

وی توسعه گردشگری را راهی مناسب برای حفظ منابع آبی عنوان کرد و گفت: باید گردشگری جای توسعه کشاورزی را بگیرد، که این امر نیازمند زیرساخت است.

عباسی اظهار داشت: چاره ای جزء مصرف بهینه و صرفه جویی در مصرف آب نداریم اگر بخواهیم در آینده نیز کشاورزی داشته باشیم باید توسعه در محیط های کنترل شده (گلخانه ها) را افزایش دهیم که این مسئله هم به اشتغال زایی کمک می کند و هم مصرف آب نسبت به محیط های باز کاهش می دهد.

وی افزود: کشاورزی در محیط های کنترل شده 20 تا 30 برابر نسبت به محیط های باز افزایش بهره وری دارد و توسعه کشت در این محیط ها بیشتر است.

رئیس پژوهشگاه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی نیز در جمع بندی مطالبش، گفت: در 6 ساله گذشته کشاورزی در محیط های کنترل شده افزایش پیدا کرده و ما به رشد 12 هزار هکتاری رسیده ایم اما به دنبال افزایش این مقدار به 20 هزار هکتار هستیم.

وی دلیل کند بودن این توسعه را نبود اعتبارات و برخی مسائل فرهنگی دانست.

انتهای پیام/

منبع: فارس

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.