«مسیر دوم » سیاست خارجی ایران با حضور روحانی در عراق

حوزه دولت خبرگزاری فارس، رضا اعرابی، این‌روزها در شرایطی که منطقه غرب آسیا خسته از تحرکات تروریستی و جنگ های تزریقی از سوی غرب، آمریکا و حمایت برخی کشورهای میزبان در منطقه است، سفر رئیس جمهور کشورمان به عراق نوید ظهور یک قدرت منطقه‌ای به مثابه تزریق جان تازه در پیکره خسته باختر قاره کهن است.

آغاز یک اتفاق خوب

دوشنبه بیستمین روز از آخرین ماه سال ۹۷، حسن روحانی رئیس جمهور به دعوت رسمی رئیس جمهور و نخست وزیر عراق، در صدر یک هیأت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی وارد بغداد شد. از همان آغازین لحظات این سفر رسانه‌های منطقه و جهان به انتشار خبر این سفر در صدر اخبار خود اقدام کردند و آن را خلاف سفر ترامپ به عراق دانستند که رئیس جمهور آمریکا مجبور شد از ترس حوادث تروریستی در تاریکی شب راهی این سرزمین شود و تنها با سربازان آمریکایی دیدار کند و از مقامات رسمی این کشور خبری نبود.

عصبانیت غرب از حضور روحانی در بغداد

همین چند روز گذشته بود که آلیستر برت، معاون امور خاورمیانه وزیر خارجه بریتانیا،به رویترز گفت که عراق باید به وابستگی اقتصادی و انرژی خود به ایران پایان دهد. اما سفر روحانی به عراق نشان دهنده جهش دو کشور برای رسیدن به تجارت ۲۰ میلیارد دلاری است. حضور روحانی در عراق تقریبا معادلات را به هم زد. واشنگتن پست ضمن تاریخی خواندن سفر رئیس جمهوری ایران به بغداد، آن را در زمان حساس و مهمی دانست که مقدمه ای برای بی اثر ساختن تحریم های آمریکا است.

دو استقبال بی‌نظیر عراقی‌ها از یک رئیس جمهور

روحانی در بدو ورود به عراق مورد استقبال بی نظیر دو مقام عالی رتبه اجرایی عراق یعنی رئیس جمهور و نخست وزیر این کشور قرار گرفت. رسانه های مختلف عراقی و شبکه های اجتماعی این کشور نسبت به سفر روحانی واکنش مثبتی نشان دادند. تلویزیون دولتی عراق «العراقیه» در یک اقدام جالب با استفاده از چند دوربین مراسم استقبال رسمی رییس جمهور عراق از همتای ایرانی اش را پوشش داد و در اختیار همه رسانه های داخلی و خارجی قرار داد.

«حیدر الملا» یکی از چهره های سیاسی عراقی منتقد ایران در گفت‌وگو با «الفرات» گفت: عراق خواهان روابط خوب با همه همسایگانش از جمله ایران است. دولت عراق در حال حاضر رویکرد صحیحی در مناسبات خود با کشورهای منطقه در پیش گرفته است.

خط بطلان بر تاریخ روابط تاریک

استقبال خاص عراقی‌ها از رئیس جمهور کشورمان مسبوق به سابقه نبود. زیرا عموما در تاریخ دو کشور به دلیل ظهور قدرتی ثالث و نفوذ قدرتها روابط خوبی ثبت نشده است.

نقطه‌ آغاز روابط مابین دوکشور به فروردین ۱۳۰۸ و اعزام هیئت حسن نیت از سوی پادشاه عراق به ایران و تقاضای این هیئت جهت برقراری روابط سیاسی با ایران باز می‌گردد.

با این حال دولت عراق که در آن زمان تحت حمایت انگلیس قرار داشت، نخست از اواسط سال ۱۳۱۰ با ارسال چندین یادداشت اعتراض به دولت ایران، مأموران گمرک و نیروی دریایی ایران را متهم به نادیده گرفتن مقررات سازمان بندر بصره و تجاوز به حق حاکمیت عراق در آبهای اروند رود نموده و سپس در سال ۱۳۱۳ به منظور جلوگیری از اعمال حاکمیت ایران بر اروند رود به جامعه ملل شکایت برد.

در سال ۱۳۴۸ شاه ایران دستور آماده باش به ارتش را داد زیرا دولت عراق با احضار سفیر ایران اعلام کرد که دولت عراق «شط‌العرب» را جزئی از قلمرو خود می‌داند و در آینده نیز اجازه نخواهد داد کشتی‌هایی که مقصد آن‌ها بنادر ایران است وارد شط‌العرب شوند. این داستان ادامه پیدا کرد و روابط ۲ کشور را تا ‌آستانه وقوع برخورد نظامی به وخامت کشاند و حتی احتمال درگیری نظامی نیز قوت یافت، اما با میانجیگری هواری بومدین در جریان اجلاس سران اوپک در الجزایر، به توافقاتی جهت پایان بخشیدن به اختلافات خود دست یافتند.

هر چند انعقاد قرارداد ۱۹۷۵ الجزیره، ظاهراً باعث پایان اختلافات مرزی و روابطی نسبتاً بهتر شد، اما این آرامش نسبی نیز نتوانست از کدورت حاکمیتی دو کشور چیزی کم کند. این روابط تاریک حتی پس از انقلاب نیز ادامه داشت تا جایی که در کمترین زمان و با تزریق نفاق از سوی آمریکا به صدام، حزب بعث عراق جنگی ۸ ساله را اغاز کرد که تاریخ روی پنهان آن را نشان داد و مشخص کرد که عمال آمریکایی، عبری و عربی چگونه باعث جدایی این دو ملت شدند. هر چند کتاب تاریخ در ادامه تورق در آن گواه بود که دو ملت ایران و عراق روابط صمیمی خود را در مسیری فرا حکومتی دنبال می‌کنند. مشترکات دینی مردم دو کشور و همجواری قومیتی دو طرف مرزهای جغرافیایی باعث شد پس از سقوط رژیم منحوس صدام، مردم دو کشور دروازه‌های ورودی خود را بر روی یکدیگر باز کنند.

هر چه از «برجام» بدست نیاوردیم در عراق آن را بدست آوردیم

اما سفر روحانی نتایج بسیار مثبتی داشت. گام نخست سفر رئیس جمهور برداشته شدن هزینه صدور رواید برای دو کشور بود که یک اتفاق شیرین برای مردم کشورمان علی‌الخصوص زائران عتبات عالیات و اربعین محسوب می‌شود. گام بعدی اما یادداشت تفاهم همکاری میان وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران و وزارت تجارت عراق، یادداشت تفاهم احداث پروژه راه آهن بصره - شلمچه، یادداشت تفاهم تسهیل روادید برای سرمایه‌گذاران، تجار و بازرگانان، یادداشت تفاهم همکاری مشترک در زمینه‌های مرتبط با سلامت و تفاهمنامه همکاری مشترک میان وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران و وزارت نفت جمهوری عراق، ۵ سند همکاری بود که وزرا و مسوولان دو کشور در حضور روحانی و عادل عبدالمهدی به امضا رساندند.

بیانیه‌ای برای تمام فصول

در ادامه مسیر این سفر، دو کشور یک بیانیه مشترک صادر کردند. مفاد اصلی این دستاورد بزرگ برای هر دو کشور مفید و به دور از هرگونه منفعت طلبی بود. در این بیانیه آمده است:« طرفین بر اهمیت ایجاد گذرگاههای مرزی جدید میان دو کشور، تأسیس شهرکهای صنعتی مشترک، اجرایی کردن انتقال یکسره کالا میان دو طرف بدون نیاز به تخلیه بار در مرزهای بین المللی دو کشور تاکید کردند. دو طرف همچنین در باره اعزام نیروی کار ماهر بین دو کشور و همکاری بهداشتی، درمانی، آموزشی، پزشکی، تجارت دارو و تسهیل ثبت شرکتهای دارویی در دو کشور بحث و گفتگو کردند.»

همچنین در این بیانیه تاکید شد: «در خصوص شط العرب، طرفین بر عزم راسخ خود بر اجرای «عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق» مورخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ و پروتکل‌های ضمیمه و موافقتنامه‌های تکمیلی آن، با حسن نیت و با دقت، تأکید کردند و براین اساس، طرفین تصمیم گرفتند تا عملیات مشترک پاکسازی و لایروبی شط العرب را به منظور بازگرداندن کانال اصلی قابل کشتیرانی (تالوگ) بر اساس عهدنامه ۱۹۷۵ مذکور و پروتکل مربوطه آن در اسرع وقت آغاز کنند.»

در این بین نکته حائز اهمیت این بود که تمام جریانات سیاسی هر دو کشور این سفر را یک دستاورد بزرگ برای کشور خود معرفی کردند. در ایران که شخصیت‌های سیاسی اصولا مواضع مشترکی نسبت به رخداد‌ها ندارند متفق القول اذعان به بُرد بزرگ ایران از لحاظ سیاسی، اقتصادی و امنیتی نسبت به این سفر داشتند و حتی برخی از سیاسیون و کارشناسان مدعی بودند که چرا با این حجم از دستاورد، این سفر زودتر اتفاق نیفتاده بود.

تفاهم کارشناسان و گروه‌های سیاسی بر سر دستاوردهای یک سفر

یحیی آل اسحاق رئیس اتاق مشترک ایران و عراق درباره نتیجه مثبت سفر روحانی به عراق به فارس گفت: «این سفر منجر به امضا ۵ موافقت‌نامه‌ در حوزه مختلف اقتصادی شد.امسال به طور قطع صادرات ایران به عراق به ۱۲ میلیارد دلار می‌رسد. مساله مراودات بانکی بین دو کشور در سفر رئیس کل بانک مرکزی تکمیل شد و تجار دو کشور می‌توانند براساس دینار و ریال به صورت بسیار روان با هم تجارت داشته باشند.»

حسین امیرعبدالهیان مدیرکل امور بین الملل مجلس در توئیتی پیرامون سفر روحانی به عراق نوشت:«:روابط ‎تهران و ‎بغداد استراتژیک و پایدار می ماند. با قدرت در کنار متحدین خود در منطقه ایستاده ایم.»

نتایج پنهان یک دیدار

حضور رئیس جمهور در میان مردم عراق دارای دستاورد های پنهانی برای هر دو کشور است. حنیف غفاری کارشناس مسائل بین الملل دستاوردهای این سفر را برای دو طرف مثبت ارزیابی کرد و آن را تار و پود یک قدرت تعاملی دانست و در این باره به خبرنگار فارس تاکید کرد که « الان ایالات متحده آمریکا از یک سمت سعی دارد فشارهای اقتصادی را به ایران تحمیل کند و از طریق ابزارهای اقتصادی به مواجهه با ملت و نظام ایران بپردازند و در آن سمتم سعی دارد با بازتعریف داعش و دیگر گروه‌های تروریستی تکفیری بحران امنیت مزمنی را در عراق ایجاد کند و در سایه این بحران امنیتی مزمن دخالت های بی رویه خود را در امور داخلی عراق ادامه دهد پس اینجا نیاز امنیتی عراق و نیاز اقتصادی ایران می تواند با یک همپوشانی مناسب بین دو بازیگر از سمت طرفین پاسخ داده شود.»

محمدحسن قدیری ابیانه کارشناس مسائل سیاسی در مورد دیگر بهره‌های پنهان این سفر گفت:«ترامپ در سفرش به عراق دستور داد تا چراغ های هواپیما را خاموش کنند و مخفیانه و بدون اطلاع در یک پایگاه نظامی دور از بغداد به زمین بنشیند و این درحالی است که هیچ مقام دولتی عراق حاضر به ملاقات با او نشدند و از آن سو بالاترین سطح استقبال از رئیس جمهور ایران صورت گرفت. استقبالی که از رئیس جمهور به عمل آمده به دلیل اقداماتی است که ایران در دفاع از عراق در مقابل داعش انجام داده است.»

ادامه مسیر با همسایگان

جمع بندی سخن کارشناسان دارای این مفهوم حیاتی است که این سفر نقطه همگرایی خاص دو کشور قدرتمند در حساس‌ترین و پرتلاطم ترین منطقه جهان است. استفاده اقتصادی ایران از بازار بِکر عراق و بهره مندی بغداد از قدرت امنیتی ایران دو سوی یک سکه است. علاقه مردم عراق به استفاده از محصولات ایرانی و رفت‌وآمد به ایران نشان از ظرفیتی می‌دهد که در این سال‌ها عموماً مغفول مانده است و می‌طلبد دولت با بهره‌گیری از این اتفاق و همپوشانی آن با سیاست خارجی خود بخوبی از بستر دیگر کشورهای همسایه چون سوریه، افغانستان و پاکستان بهره جوید.

منبع: فارس

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.