معاون طب سنتی وزیر بهداشت: جامعه پزشکی هنوز به قابلیت‌های طب سنتی باور ندارد
خدادوست در گفتگوی تفصیلی با «نسیم» اظهار داشت: مردم به طب سنتی اعتقاد دارند و به صورت روزانه از آن استفاده می‌کنند/ وزارت بهداشت موظف به استفاده از ظرفیت گیاهان دارویی و طب سنتی است
محمود خدادوست دارای مدرک دکترای تخصصی طب سنتی است و در حال حاضر به عنوان معاون طب سنتی وزارت بهداشت فعالیت می‌کند. به انگیزه برگزاری سومین سمینار تخصصی طب سنتی با او گفتگویی در مورد طب سنتی و توسعه آن در کشور انجام داده‌ایم که به شرح زیر است:
× توسعه طب سنتی به جهت قانونی از چه پشتوانه‌هایی برخوردار است و چگونه می‌توان به راهکار‌های اجرایی دست یافت؟
اسناد بالادستی وزارت بهداشت را متولی سلامت جامعه می‌داند و هم‌چنین در بخش‌های مختلفی به طب سنتی اشاره می‌کند. این اسناد وزارت بهداشت را مکلف کرده است که طب سنتی و ایرانی را توسعه دهد که این توسعه باید در کنار طب رایج صورت بگیرد.
در درجه اول در مادة 16 قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و هم‌چنین مادة 18 قانون تشکیلات و وظایف این وزارتخانه به استفاده از ظرفیت‌های گیاهان دارویی و دارو‌های گیاهی تأکید شده است. وزارت بهداشت موظف به استفاده از ظرفیت‌های گیاهان دارویی، دارو‌های گیاهی و طب سنتی است. هم‌چنین در بند "ه" مادة 34 قانون برنامه پنجم توسعه وزارت بهداشت مکلف به بسترسازی توسعه و استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی شده است.
در راهبرد کلان 11 اقدامات ملی 3 و 4 نقشه جامع علمی کشور نیز به استفاده از ظرفیت‌های طب سنتی تأکید شده است؛ با این عنوان که در اقدام ملی 3 به تقویت ارتباط علوم سلامت و بالینی و طب سنتی ایرانی اسلامی با علوم پایه، اسلامی، انسانی و اجتماعی و در اقدام ملی 4، به بحث سامان‌دهی بازار محصولات، تجهیزات سلامت در کشور به منظور حمایت از تولید علم و فناوری‌های بومی اشاره شده و مورد تاکید قرار گرفته است. هم‌چنین در بند 11 و 12 نقشة جامع سلامت کشور تأکید شده است که نسبت به توسعة طب سنتی اقدامات لازم صورت بگیرد.
علاوه بر این، در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب شده، 11 راهبرد و 48 اقدام ملی برای توسعه طب سنتی، گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی در نظر گرفته شده است. در این سند چشم‌انداز 1404، جزییات آن و این موضوع مطرح شده است که چگونه باید به این چشم‌انداز دست پیدا کنیم.
هم‌چنین در اردیبهشت 93 سیاست‌های کلی سلامت از طرف مقام معظم رهبری ابلاغ شد که شامل 14 سیاست است. سیاست 12، با 6 زیر جزء مربوط به بحث بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی ایران است.
ترویج کشت گیاهان دارویی تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی، تولید فرآورده‌های طبیعی و سنتی، استاندارد‌سازی و روزآمد کردن روش‌های تشخیصی و درمانی سنتی، بحث تبادل تجربیات با سایر کشور‌ها در زمینه طب سنتی، برقراری تعامل و تبادل منطقی بین طب سنتی و طب نوین و در نهایت اصلاح سبک زندگی از جمله مباحثی است که بسیار عالمانه در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری مطرح شده است. با توجه به این اسناد فکر می‌کنم از پشتوانة قانونی خوبی برخوردار هستیم.
× با توجه به این سیاست‌های ابلاغی در خصوص توسعه طب سنتی تا کنون چه برنامه‌هایی ارایه شده و چه اقداماتی صورت گرفته است؟
قبل از هر چیز باید بر اساس این اسناد برنامه‌های میان‌مدت و کوتاه‌مدت تدوین شود. یکی از اقداماتی که پس از ابلاغ سیاست‌های کلی سلامت صورت گرفت، بازنگری برنامة 4ساله‌ای بود که اواخر سال گذشته بر اساس سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی تدوین شد. دیگر اقدامی که صورت گرفت تطبیق این برنامه با سیاست‌های کلی سلامت بود.
بر اساس بازنگری این برنامه مشخص شده است که طب سنتی در این 4 سال چگونه و تا کجا باید توسعه یابد. بر اساس همین برنامه 4 ساله، برنامه‌های عملیاتی سالیانه نیز تدوین شد که بخش اعظم برنامه عملیاتی سالیانة سال 93 اجرا شده است و در ادامه نیز باقی برنامه محقق خواهد شد. هم‌اکنون نیز در مرحلة پایانی تدوین برنامة عملیاتی سالانة 1394 هستیم.
× همان‌طور که در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی مطرح شده، در بحث اقدامات راهبردی، بسیاری از وزارتخانهها درگیر می‌شوند؛ تعامل این وزارتخانهها به چه صورت شکل می‌گیرد؟
همان‌گونه که می‌دانید بر اساس مفاد سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی دست‌کم 5 وزارتخانه به صورت مستقیم درگیر اجرایی کردن این سند هستند. بر همین اساس، این سند تشکیل ستاد راهبری را ضروری می‌داند و چنین ستادی را پیش‌بینی کرده است. هم‌اکنون نیز به صورت ماهیانه جلسه‌ای میان اعضای ستاد راهبری، در ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی فناوری ریاست‌جمهوری تشکیل می‌شود که وزارتخانهها و سازمان‌هایی که با اجرایی شدن این سند ارتباط مستقیم دارند در این جلسات حضور پیدا می‌کنند.
در یک سال اخیر تلاش ستاد راهبری این بوده است که هر وزارتخانه‌ای نقشة راه برای توسعة طب سنتی و گیاهان دارویی ارایه دهد. برای نمونه وزارت جهاد کشاورزی نقشة راهی در زمینة کشت گیاهان دارویی ارایه کرده که مشابه این نقشة راه، دیگر وزارتخانهها نیز باید در این زمینه اقدام کنند.
× با توجه به این اقدامات هم‌چنان شاهد هستیم که طب سنتی مهجور مانده است. نظر شما درباره این موضوع چیست؟
در ابتدا باید بگویم که طب سنتی و ایرانی با توجه به ریشه‌ای که در فرهنگ و باور مردم دارد در میان مردم مقبول است و مردم به شکل‌های مختلف از آن استفاده می‌کنند. آنجایی که طب سنتی تاحدودی مهجور مانده است، به جامعه پزشکی برمی‌گردد که باید به پزشکان حق بدهیم.
ملاک و معیار جامعه پزشکی طب رایج و غربی است و همین امر موجب شده است که پزشکان، طب ایرانی و سنتی را آن طور که باید نشناسند. البته تدریس نشدن طب سنتی در دانشگاه‌ها از دیگر دلایل این موضوع است. هم‌چنین طی یک دورة 100 ساله در تاریخ ایران استفاده از طب ایرانی ممنوع شد که این مسئله نیز به طرد شدن طب سنتی دامن زد. مسلم است وقتی پزشکان طب ایرانی را نشناسند از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های آن کمتر استفاده می‌کنند.
× تا کنون چه اقداماتی در زمینه تعامل بین دانشگاه‌ها و آشنایی بیشتر پزشکان با طب سنتی صورت گرفته است؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی در اقدامی هوشمندانه، در گام اول 2 واحد درسی طب سنتی برای آشنایی با طب ایرانی و قابلیت‌های آن در تمام گروه‌های پزشکی قرار داده است که سبب می‌شود جامعه پزشکی به صورت مقدماتی با طب سنتی آشنا شوند.
این برنامه در بلندمدت سبب می‌شود پزشکان، طب سنتی و پیشینة تاریخی آن را بشناسند. این آشنایی باعث می‌شود جامعه پزشکی کمتر با طب سنتی به مخالفت بپردازد. این برنامه در نهایت می‌تواند پزشکان را برای استفاده طب سنتی در کنار طب رایج آماده سازد.
گام دوم دانشکده‌های طب سنتی و رشته‌های تخصصی طب سنتی است که باید توسعه پیدا کند. وقتی پزشکان، داروسازان و ... در تخصص خود طب سنتی را برگزینند، می‌توانند به خوبی از طب سنتی در کنار طب رایج استفاده کنند که در نهایت به تلفیق درست و منطقی طب سنتی با طب رایج می‌انجامد.
یکی از اقدامات اساسی که در چندماه اخیر به تأکید و با دستور وزیر بهداشت صورت گرفته تشکیل شورای سیاست‌گذاری طب سنتی کشور بوده که رییس این شورا شخص وزیر بهداشت است که نشان از عزمی جدی برای توسعه منطقی و آکادمیک طب سنتی دارد.
یکی از مصوبه‌های این شورا در نظر گرفتن امتیاز بازآموزی برای پنل‌های تخصصی طب سنتی در همه همایش‌های تخصصی است. بر همین اساس هر همایشی برای امتیاز بازآموزی ترجیح می‌دهد طب سنتی را نیز در برنامة خود بگنجاند. در این صورت پزشکان و متخصصانی که در این همایش‌ها شرکت می‌کنند با طب سنتی آشنا می‌شوند.
دیگر مصوبه شورای سیاست‌گذاری آموزش‌های ضمن خدمت برای دستگاه‌های دولتی و اجرایی است. بر همین اساس بخشی از آموزش‌های ضمن خدمت کارمندان وزارت بهداشت توجه به مباحث مقدماتی طب سنتی است. بنابراین هر کسی که دست‌اندرکار سلامت کشور است با طب سنتی آشنا می‌شود و همین امر می‌تواند طب سنتی را از مهجور بودن درآورد.
دیگر مصوبه‌ای که در شورای سیاست‌گذاری تصویب شده تعامل وزارت بهداشت با آموزش و پرورش است. در این اقدام باید در کتاب‌های درسی مدارس، در مقاطع مختلف بسته به ظرفیت کتاب‌های درسی، مباحث طب سنتی به زبان ساده بیان شود.
ارایه بسته‌های آموزشی به کارشناسان و متخصصان دیگر مصوبه این شورا است که باید به صورت آبشاری، کارشناسان، پزشکان عمومی و ... آموزش ببینند تا از قابلیت طب سنتی در کنار طب رایج استفاده کنند. هم‌چنین جزوه‌هایی را به زبان ساده برای مردم تنظیم خواهیم کرد و به آن‌ها ارایه می‌دهیم. بر همین اساس اقشار مختلف می‌توانند با ظرفیت‌ها و قابلیت‌های طب سنتی آشنا شوند؛ برگزاری همایش‌ها نیز یکی از اقداماتی است که در زمینة آشنایی مردم و کارشناسان با طب سنتی می‌تواند برگزار شود.
× به عقیده شما مهم‌ترین چالش طب سنتی چیست و سمینار‌های تخصصی طب سنتی تا چه میزان در برطرف کردن آن تأثیرگذار هستند؟
فکر می‌کنم مهم‌ترین چالش طب سنتی همان‌طور که در صحبت‌های‌مان به آن اشاره کردیم، این است که جامعه پزشکی ما هنوز به صورت کامل قابلیت‌های طب سنتی را باور ندارند یا نمی‌شناسند یا به نوعی انکار می‌کنند، وگرنه در جامعه غیر پزشکی و مردم مشکلی وجود ندارد. مردم به طب سنتی اعتقاد دارند و به صورت روزانه به شیوه‌های مختلف از آن استفاده می‌کنند.
از آنجایی که طب سنتی در کنار طب رایج به امر بهداشت و درمان می‌پردازد و با سلامت مردم سر و کار دارد باید دست‌اندرکاران سلامت با این مسئله درگیر شوند و طب سنتی را بشناسند.
جامعه پزشکی باید ظرفیت‌های طب سنتی را بشناسد و در کنار طب رایج برای مردم از آن بهره ببرد. از همین رو، برگزاری سمینار‌هایی همانند سومین سمینار تخصصی طب سنتی با توجه به حضور پزشکان می‌تواند راهی مناسب برای آشنا کردن جامعة پزشکی با طب سنتی باشد.
